Een testament of uiterste wil is een verklaring van hetgeen iemand wenst dat na zijn dood zal gebeuren. Men kan een testament zo vaak herroepen als men wil. Er zijn drie soorten testamenten: meest voorkomend is het testament, opgemaakt voor een notaris en twee getuigen. Deze vorm wordt ook de openbare uiterste wil genoemd, in tegenstelling tot de geheime of gesloten, die de testateur gesloten bij de notaris inlevert ter bewaring. Daarnaast was er het (h)olografisch testament, dat de testateur zelf schreef en bij de notaris inleverde. Gaf hij het open aan de notaris, dan maakte deze een akte van depot op, gaf hij het gesloten, dan was het in feite een geheim testament. Oorspronkelijk mocht de testateur een olografisch testament onder zich houden, maar sinds dit afgeschaft is nam het gebruik van deze vorm af van ten voordele van het codicil. Een codicil houdt de testateur wel onder zich, maar hierin mag hij slechts een beperkt aantal zaken regelen. een codicil hoeft niet bij een
notaris bekend te zijn.

In notariële archieven treft men veelvuldig het openbare testament aan. Soms stuit de onderzoeker echter op het bij de notaris ingeleverde gesloten testament, dat ook nog niet geopend is. Is het testament langer dan 122 jaar geleden opgesteld of is het van jongere datum maar is de testateur langer dan 30 jaar gelden overleden, dan mag de archivaris een dergelijk gesloten testament openen. In andere gevallen moet het ter hand gesteld worden van de notaris-bewaarder.

Testament zijn vaak makkelijker te vinden dan via de repertoria van de notaris. In de successiememories (aangiften voor de successiebelasting) vindt men de datum van de betreffende notariële akte en de naam van de notaris, soms ook de tekst van testament of codicil(len). Vanaf 1856 zijn op deze memories tafels gemaakt om het zoeken makkelijk te maken.

Vóórdien kan men zich behelpen met de akten van overlijden van de Burgelijke stand (zie R.C. Hol, Inventaris van de memories van aangifte der nalatenschappen..., Arnhem 1980.)

In het Algemeen Rijksarchief in Den Haag berust het Centraal Testamentenregister: een registratie van testamenten, gemaakt in de periode 1890-1973 door personen die overleden zijn vóór 1974. Op schriftelijk verzoek kunnen hieruit inlichtingen worden verstrekt. Een dergelijk verzoek moet gericht worden aan het Algemeen Rijksarchief, Tweede Afdeling, Prins Willem-Alexanderhof 20, 2595 BE 's-Gravenhage onder vermelding van de naam van degene die het testament heeft opgemaakt en zijn geboortejaar. Wordt de naam in het systeem aangetroffen, dan ontvangt men de volgende gegevens: naam, geboorteplaats en -datum, beroep, woonplaats en adres, burgerlijke staat, datum en nummer van akte en naam van de notaris, soms de overlijdensdatum. Voor inlichtingen over testamenten die na 1973 zijn opgemaakt en over testamenten die weliswaar voor 1973 zijn opgemaakt, maar waarvan de testateurs na 1973 zijn overleden, dient men zich te wenden tot het ministerie van Justitie, afdeling Centraal Testamentenregister, Postbus 20301, 2500 EH Den Haag. Alléén indien een officieel bewijs van overlijden van de testateur is bijgevoegd, worden inlichtingen verstrekt. Bij het Centraal Bureau voor Genealogie (gevestigd in hetzelfde gebouw als het Algemeen Rijksarchief) staat een gedeelte van het Centraal Testamentenregister (testamenten van personen geboren in de periode 1793-1871) op film. Dit materiaal is samengesteld ten behoeve van de invoering van het register en wijkt op sommige punten af. Voor uitgebreide informatie hierover zij verwezen naar J.H. Kompagnie, Kort overzicht van ontstaan van bestand van het Centraal Testamentenregister (C.T.R.); gidsjes van de Tweede Afdeling van het Algemeen Rijksarchief, deel 1, Den Haag 1981.

De testamenten vanaf 1916 zijn bij de notaris-bewaarder.