2183
Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap, gemeente Arnhem
Inleiding
5. De organisatie van de Nederlands-Israëlitische Ringsynagoge-vanaf 1881 Hoofdsynagoge-Arnhem (N.I.S.H.A.)
6. Lotgevallen van het archief
2183 Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap, gemeente Arnhem
Inleiding
6.
Lotgevallen van het archief
laatste wijziging 18-05-2021
Uit de eerste honderd jaren van het bestaan van de joodse gemeente Arnhem is niets overgeleverd in het archief der gemeente.
Het archief werd vermoedelijk bewaard in de kantoren van de joodse Gemeente, Kippenmarkt 1, boven de joodse school. Over de volledigheid en de toestand is niets bekend, alleen dat het nogal omvangrijk was. Tot 1940 heeft het archief waarschijnlijk een normale ontwikkeling gekend.
Op 26 juni 1921 had de Centrale Commissie een archiefverordening aangenomen, welke gelding had en heeft voor alle kerkelijke archieven van alle geledingen binnen het Nederlands-Israëlitische Kerkgenootschap * . Er werden regels in vastgesteld voor een veilige bewaring, de plicht tot het opstellen van een inventaris, de toegankelijkheid voor wetenschappelijk onderzoek, etc. Er zijn echter slechts weinig joodse gemeenten geweest die zich aan deze regels hielden. Ook van Arnhem is bijvoorbeeld geen inventaris bekend uit die tijd.
In de Tweede Wereldoorlog werden "op instigatie van hogerhand" veel archivalia vanuit de provincie naar de Nederlands-Israëlitische gemeente te Amsterdam gezonden. Vanuit Arnhem werd op 16 april 1943 gevraagd: "Betreffende terugzending archieven melden wij u dat wij gaarne volgende week veel oude archieven aan u terug zullen sturen en vernemen wij gaarne nog, waarheen deze moeten. Ik dacht echter nog eerst door te zien, wat wij daarvan hier moeten houden" * .
Enkele weken later is men op zoek naar financiële gegevens; er blijkt niets meer te vinden te zijn en op 3 mei informeert men bij D.M. Sluys, secretaris van de Nederlands-Israëlitische Hoofdsynagoge te Amsterdam: "Is het mogelijk dat bij de toegezonden pakken uit Arnhem de bedoelde gegevens zich bevinden?"
De opgestuurde archieven werden in een van de bijgebouwen van de joodse gemeente Amsterdam ingemetseld. In oktober 1943 werd dit ontdekt. In november 1943 heeft de "Einsatzstab Rosenberg", die zich toelegde op de roof van kunst- en cultuurbezit in Nederland, het materiaal geselecteerd. De "belangrijke stukken" werden naar Duitsland vervoerd en de rest, waaronder vermoedelijk ook de archieven van Arnhem, werd vernietigd * .
Niet alle archieven zijn opgestuurd. Drie notulenboeken en een brievenboek uit de 19de eeuw bleven bij particulieren bewaard, alsmede enkele kasboeken uit het begin van deze eeuw. Van de archieven van de Opperrabbijnen Vredenburg en Levisson, kan men slechts gissen naar de reden van hun bewaard blijven. Beide archieven zijn overigens niet compleet.
In 1946 stelde de Contact-Commissie der Joodsche Coördinatie Commissies een onderzoek in naar de joodse archieven in Nederland * . Op de brief ingekomen bij de joodse gemeente te Arnhem staat aangetekend "beantw. 26-8-46, niets aanwezig". De nog aanwezige stukken zijn derhalve waarschijnlijk bij toeval bewaard gebleven.
Na de oorlog werd de draad weer opgepakt en nieuw archief gevormd, vermoedelijk op dezelfde wijze als dat voor de oorlog gebeurde. De stukken werden bewaard op het adres Kippenmarkt 1, later in kantoorruimte in de synagoge zelf, Pastoorstraat 17. De omstandigheden daar waren niet optimaal: opgeborgen in houten kasten in ruimtes zonder klimaatbeheersing.
De hierboven genoemde notulenboeken en brievenboek, en enkele losse archiefstukken werden in 1973 in bewaring gegeven aan het Gemeentearchief Arnhem. In 1985 en 1992/93 volgde de rest. Als scheidslijn voor de overbrenging gold het jaar 1980. Alle bescheiden vallen onder een contract van in-bewaring-geving van 7 augustus 1985, gesloten tussen het bestuur van de Nederlands-Israëlitische Hoofdsynagoge te Arnhem en het Gemeentearchief Arnhem * .
Het archief is ingevolge bovengenoemd contract niet openbaar. Voor raadpleging en voor publikaties op grond van gegevens uit het archief is toestemming vereist van het bestuur van de Nederlands Israëlitische Hoofdsynagoge Arnhem.
laatste wijziging 09-05-2023
495 beschreven archiefstukken
Inventaris
laatste wijziging 09-05-2023
495 beschreven archiefstukken
Kenmerken
laatste wijziging 09-05-2023
495 beschreven archiefstukken