Het Gelders Archief en haar voorgangers bestaat al meer dan twee eeuwen. De eerste archivaris in Gelderland begon in 1802.
Aantekeningen op archiefstukken
De eerste archivaris van Gelderland was Gerard van Hasselt (1751-1825). Van Hasselt was een historisch publicist. Niet iedereen was blij met zijn werk als charterbewaarder van het Departementaal Bestuur van Gelderland. Hij ontdeed veel archiefstukken van hun oorspronkelijke orde, vernietigde ze vaak na publicatie en maakte aantekeningen op oude stukken. Tegenwoordig beschouwen vakgenoten dat als een doodzonde.
'Ongedierte en bederf'
De Gelderse gouverneur luidde in 1816 de noodklok over het oud-archief van de provincie: "alle papieren [waren] in zodanigen staat, dat binnen korten tijd geen spoor daar meer van zoude te vinden zijn, voor weer nog wind, voor muijsen nog ratten bewaard, aan allerleij ongedierte en bederf blootgesteld…en soms de belangens van veele huijsgezinnenen notabele geslagten in dit gewest aan onberekenbare nadeelen waren blootgesteld".
Het ministerie van Binnenlandse Zaken deelde de zorgen van de gouverneur en benoemde in 1817 Isaac Anne Nijhoff (1795-1863) als 21-jarige tot opzichter van het provinciaal archief. Hij en zijn zoon Paulus Nijhoff (1822-1867) hebben veel betekend voor het toegankelijk maken van archieven in Gelderland. Nijhoff junior werd later de eerste stadsarchivaris van Arnhem.
Verbetering
Opnieuw waren er grote zorgen over de Gelderse archieven, dit keer in 1875. De zorgen werden geuit door Rijkscultuurambtenaar Victor de Stuers. Vanwege zijn inzet werd in 1879 de eerste rijksarchiefbewaarplaats in Arnhem gebouwd. Daarnaast werd Th.H.F. van Riemsdijk tot eerste rijksarchivaris in Gelderland benoemd. De provincie droeg het oud-archief van Gelderland op 1 augustus 1877 officieel over aan de nieuwe rijksarchivaris. Van Riemsdijk werd ook tot archivaris van Arnhem benoemd
De oorlog
Tijdens de Slag om Arnhem in 1944 gingen het kantoorgebouw, de bibliotheek en een deel van de toegangen van het Rijksarchief verloren. Het depot en de archieven bleven wel gespaard. Op andere plekken in Arnhem gingen de archieven van de gemeentesecretarie Arnhem (1870-1917), het Gerechtshof en de arrondissementrechtbank verloren.
Uit elkaar en weer samen
In 1954 werd Klaas Schaap benoemd tot gemeentearchivaris van Arnhem en verhuisde het archief van de Gemeente Arnhem van het Rijksarchief naar een nieuw gebouw aan de Koningstraat.
Het Rijksarchief in Gelderland, dat in 1967 een nieuw gebouw aan de Arnhemse Markt had geopend, zag het aantal studiezaalbezoekers na de oorlog snel stijgen. In 1960 bezochten zo’n 1780 mensen het archief, in 2001 ruim 13.500. Deze stijging kwam onder meer door de enorm toegenomen populariteit van familieonderzoek. Schaalvergrotingsvoordelen, informatisering, digitalisering en de noodzaak om meer samen te werken leidde er toe dat in 2002 het Rijksarchief in Gelderland en de Gemeentearchieven van Arnhem, Renkum, Rheden en Rozendaal één organisatie werden: het Gelders Archief.
Sinds juni 2013 is het Gelders Archief gevestigd in een nieuw gebouw aan de Westervoortsedijk in Arnhem. Lees hier meer over ons archiefgebouw.
Meer informatie:
Frank Keverling Buisman, Van Hasselts nalatenschap. Tweehonderd jaar archiefzorg in Gelderland (1802-2002). Bijdrage en Mededelingen Gelre 2003, XCI, 81-134.
Harrie-Jan Metselaars. De totstandkoming van het Rijksarchief in Gelderland 1876-1877. Bijdragen en Mededelingen Gelre, LXIX, 1976-1977, 235-255.
Bronvermelding:
Afbeelding voormalig Rijksarchief Gelderland (1886): 1554 - 1505-III-46Arood, Public Domain Mark 1.0 licentie, https://bit.ly/306KCpb.
Afbeelding verwoesting Rijksarchief Gelderland (1945): 1560 - 3320, Public Domain Mark 1.0 licentie, https://bit.ly/31XKDxn.
Westervoortsedijk 67-D
Openingstijden studiezaal