Vandaag vieren wij Openbaarheidsdag! Op deze dag worden veel archiefstukken openbaar die nog niet eerder, of alleen onder voorwaarden in te zien waren.
Wanneer archiefstukken in onze collectie worden opgenomen zijn ze niet altijd gelijk te bekijken. Meestal is dit om de privacy van nog levende personen te beschermen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan rechtbankdossiers, politierapporten en testamenten. Voor overheidsarchieven bestaan daar vaste regels over, met de schenkers van particuliere maken we afspraken.
De beperking in openbaarheid wordt altijd vooraf vastgesteld. Dit betekent dat er jaarlijks veel archiefstukken nieuw openbaar worden. In dit artikel belichten we daar één van: de kledingvoorschriften van de Gelderse Tramwegen.
De Gelderse Tramwegen
Eén van die particulier archieven is het archief van de Gelderse Tramwegen (GTW), opgericht in 1881 als de Geldersche Stoomtramwegmaatschappij. Hoewel er vandaag de dag alleen nog maar trams in een paar grote steden in het westen van ons land rijden, was dat in het Nederland van voor de oorlog heel anders. Tussen veel grote en kleinere steden was een tramverbinding. In het begin reden deze trams op stoom, later op diesel of elektriciteit. Regionale netwerken werden beheerd door particuliere bedrijven, waaronder de Gelderse Tramwegen. De GTW was gevestigd in Doetinchem en beheerde tramlijnen in en naar de Achterhoek.
De kledingvoorschriften van de Gelderse Tramwegen
Toen in 1977 een belangrijk deel van de GTW verkocht werd aan de Nederlandse Spoorwegen, werd het archief van de maatschappij aan ons in bewaring gegeven. Zoals bij elk particulier archief werden er afspraken gemaakt over openbaarheid. In de overeenkomst werd opgenomen dat alle stukken in het archief openbaar in te zien zouden zijn, behalve documenten over het personeel. Die stukken werden voor de privacy van de werknemers van de GTW voor een periode van 50 jaar beperkt. Wie ze in wilde zien, had eerst toestemming nodig van de maatschappij.
De overeenkomst die het Rijksarchief in Gelderland en de GTW in 1977 sloten
Daaronder vielen echter ook de voorschriften op de dienstkleding, die de GTW tussen 1939 en 1974 voor haar werknemers opstelde. Geen ultra-geheime informatie, maar deel van de personeelsadministratie en daarom voor 50 jaar beperkt toegankelijk. Vandaag worden die kledingvoorschriften openbaar.
Het zijn zorgvuldige uitgewerkte richtlijnen. De verplichte werkkleren voor elke functie binnen het vervoersbedrijf staan op papier: de materialen, kleuren en versieringen van verschillende uniformjasjes bijvoorbeeld. Er wordt onderscheid gemaakt tussen zomer- en winterkleding, tussen heren- en damesuniformen, en tussen verschillende rangen binnen de functies. Zo ging een opzichter tractie gehuld in het donkerblauw en zwart, met gouden versieringen. Het aantal strepen op de kraag of jas gaf de hoogte van zijn of haar functie aan.
De kledingvoorschriften voor een opzichter tractie in 1951
Ook aan de schoenen werden strenge eisen gesteld. In het stuk zitten meerdere aankondigingen over de soorten schoenen die de werknemers onder het uniform mochten dragen. Die werden gedurende de jaren ’50 wat soepeler. In 1952 waren alleen schoenen van bruin leer toegestaan, en was suède uit den boze. In 1958 waren schoenen in zwart en grijs ook in orde, zelfs als ze van suède waren.
Twee aankondigingen over de schoenen, 1952 (boven) en 1958 (onder). Kleine stukjes leer zijn ingeplakt om als voorbeeld te dienen.
Ook in wat soepelere vorm voelen de voorschriften hoe dan ook bijna militair aan. Het verraad een interessante tijdgeest: een goede uitstraling was voor het vervoersbedrijf in het Nederland van de naoorlogse wederopbouw bijzonder belangrijk. Opvallend is ook dat de uniformen kort na de Tweede Wereldoorlogen vaak van goedkope materialen gemaakt werd, vanwege de heersende tekorten. In de voorschriften staan daarom ook tips voor de werknemers voor hoe ze de kleren in goede staat konden houden (niet zelf wassen, en gebruik een kleerhanger!). Voor elk kledingstuk is een inschatting gemaakt hoe lang de levensduur zal zijn. In latere jaren, verderop in het stuk, werd die gaandeweg steeds langer.
Meer lezen? Het stuk is te vinden in toegangsnummer 0643 Gelderse Tramweg Maatschappij, inventarisnummer 290. Het is te bekijken in onze studiezaal.
In dit overzicht vindt u alle archieven die vanaf vandaag te bekijken zijn.
Westervoortsedijk 67-D
Openingstijden studiezaal