Begin dit jaar zijn er weer veel gedigitaliseerde stukken zichtbaar geworden op onze website, omdat de auteursrechten zijn verlopen. Dat is ook het geval met de kleine maar bijzondere verzameling foto’s die in september 1945 werden gemaakt van het gehavende Arnhem. De foto’s zijn gemaakt door de gerenommeerde fotografe Emmy Andriesse (1914-1953). Emmy Andriesse was een professioneel fotografe die onder andere bekend is geworden van haar foto’s van de Amsterdamse hongerwinter en haar activiteiten bij “de Ondergedoken Camera”, een verzetsgroep van fotografen tijdens de bezettingstijd.
Foto's van een verwoeste stad
Kort na de oorlog, in september 1945, maakte Andriesse een indrukwekkende fotoreportage van Arnhem, met als doel een boek over de verwoeste stad. Het boek is niet verschenen, maar een selectie van 35 originele en representatieve afdrukken uit de reportage belandden, waarschijnlijk via de secretarie van de gemeente Arnhem, in de collectie van het Gemeentearchief Arnhem. Dit is één van de voorlopers van het Gelders Archief. Uit de stempels op de achterkant blijkt dat dit door haar zelf gemaakte afdrukken waren.
De mens centraal
Waar sommige fotografen het verwoeste Arnhem fotografeerden terwijl de stad nog verlaten was, maakte Andriesse haar reportage toen de eerste evacuees al teruggekeerd waren en begonnen werd met de wederopbouw. De nadruk van de foto’s ligt op de mens in deze vervreemdende omgeving. Terugkerende Arnhemmers deden hun best om het leven weer op te pakken, maar dat was lastig. Veel gebouwen waren niet alleen verwoest door oorlogshandelingen, maar ze waren ook systematisch geplunderd door de Duitsers. Bij thuiskomst troffen veel families dus hooguit een leeggeplunderde woning aan. Het lot van Arnhem kreeg veel aandacht in de internationale media en er werd van alles ondernomen om de bevolking te helpen. Zo werden via de actie “Amsterdam helpt Arnhem” veel spullen gedoneerd die de Arnhemmers konden ophalen om hun woning mee in te richten. Het ging dan niet alleen om meubilair maar bijvoorbeeld ook om servies. Op de foto’s is mooi te zien hoe spullen, gesorteerd op type, worden aangeleverd, klaargezet en opgehaald.
Arbeiders
Ook zijn de arbeiders te zien die herstel- en sloopwerkzaamheden verrichtten, en de machines die dit werk ondersteunden. Maar soms werd de gevel van een half verwoest gebouw gewoon naar beneden getrokken met een stevig touw en genoeg menskracht. Deze arbeiders konden verschillende achtergronden hebben: lokale bewoners, NSB’ers die te werk waren gesteld, of mensen die vanuit de rest van het land waren gekomen om te helpen. Een foto toont een bord met het opschrift “Hier werken geen NSB’ers, alleen Amsterdammers” dat blijkbaar was bedoeld om misverstanden te voorkomen over de herkomst van de arbeiders op een bepaalde werkplaats.
De fotocollectie van Andriesse kreeg eerder al aandacht: in 2006 schreef A.B.C. Schulte een boek over deze foto’s en in 2010 werd in het Duitse Gera een tentoonstelling van deze collectie gehouden.
Andriesse zocht steeds naar sterke composities en die maken nog steeds veel indruk op de kijker. Ondanks de relatief kleine hoeveelheid foto’s is het een fotocollectie die verschillende facetten van het leven in Arnhem in september 1945 op bijzondere wijze weet te vangen. Bekijk de fotocollectie hier: toegang 4291.
Verder lezen? Bekijk:
A.B.C. Schulte, Emmy Andriesse, Arnhem september ‘45 (W Books 2006)
Digital Collections van Universitaire Bibliotheken Leiden: Aangrijpende foto’s Emmy Andriesse nu beschikbaar in publiek domein.
Afbeeldingen:
Emmy Andriesse, 4291-13, Public Domain Mark 1.0 licentie.
Emmy Andriesse, 4291-11, Public Domain Mark 1.0 licentie.
Emmy Andriesse, 4291-31, Public Domain Mark 1.0 licentie.
Westervoortsedijk 67-D
Openingstijden studiezaal