Les enffans de Gheldres

Zomer 1473. Karel de Stoute, hertog van Bourgondië, verovert Gelre.

De oude hertog Arnold was op 23 februari overleden. Diens zoon Adolf had hem in 1465 gevangen gezet, met instemming van de Bourgondiërs. Maar de verhoudingen verzuurden toen Adolf een eigenzinnig vorst bleek te zijn en geen gewillige bondgenoot. In 1471 zette Karel de Stoute hem op zijn beurt achter slot en grendel in Kortrijk. De Geldersen accepteerden Arnold niet meer als landsheer, waarop hij het hertogdom in arren moede overdeed aan Karel de Stoute. Die kwam nu zijn aanspraken verzilveren.

Kernstuk van de verovering was de inname van Nijmegen, de sterkste vesting en grootste stad, op 23 juli 1473. Daarbij vielen de Adolfs kinderen, Philippa (8 jaar) en Karel (bijna 6), in handen van hun oom Karel de Stoute (deze was getrouwd geweest met Isabella van Bourbon (+1465), zuster van hun moeder Catharina (+1469)).

Het verhaal is dat zij werden overgebracht naar het Bourgondische hof. Daar zouden ze overeenkomstig hun rang en stand zijn opgevoed door Margaretha van York, met wie Karel de Stoute in 1468 was hertrouwd.

Maar het was anders.

Op 7 september 1473, te Arlon, op weg van Gelre naar zijn dramatische ontmoeting met keizer Frederik III in Trier, gaf Karel de Stoute bevel de enffans de Gheldres onder te brengen in het kasteel van Béthune, in Artois. Jehan du Bos, chevalier, kamerheer en conseiller, moest daar in hun onderhoud voorzien, hen oppassen, en de betalingen daarvoor doen: illec les nourrir et garder et faire et conduire leur despense. Hij kreeg daarvoor een dagvergoeding van 48 sols.

Du Bos kon het  er niet voor doen. Begin 1475 beklaagde hij zich daarover (beleefd en onderdanig – zoals dat hoorde). De hertog liet zijn financiële experts de zaak onderzoeken. Die gaven Du Bos grotendeels gelijk. Ze maakten een gedetailleerd overzicht van de werkelijke kosten voor levensonderhoud en personeel. Met de aanbeveling meer geld ter beschikking te stellen. En zoals het ook hoort: Du Bos kreeg niet alles waar hij om gevraagd had, maar zowat 90%. En pas met ingang van 7 september 1474.

Philippa en Karel hebben tot begin 1477 in Béthune vastgezeten. Nadat Karel de Stoute in januari bij Nancy was gesneuveld zijn ze alsnog naar het Bourgondische hof overgebracht. Ook hun vader, hertog Adolf, kwam toen vrij. Hij sneuvelde op 27 juni 1477 bij Doornik, aan het hoofd van Vlaamse troepen die de Bourgondische landen tegen Frankrijk verdedigden.

Philippa bleef tot 1483 aan het Bourgondische hof. Zij ging vandaar eerst naar het Franse hof, en vervolgens in 1485 naar Lotharingen, als echtgenote van hertog René II – de overwinnaar van Karel de Stoute in 1477. Karel van Gelre werd standesgemäss opgevoed, tot hij op 27 juli 1487 als Bourgondisch bevelhebber in Franse handen viel – bij een aanval op Béthune.

De geschiedenis houdt van ironie en rijmpjes.

Het rare is dat Willem van Berchen, een tijdgenoot, in zijn Gelderse Kroniek glashelder schreef dat de kinderen in Béthune werden opgesloten, “om hun moedertaal en vaderland te vergeten”. Van Berchen is een bron die “iedereen” aanhaalt.

[auteur Maarten van Driel, oud-medewerker van het Gelders Archief]

Afbeelding: portret van Karel de Stoute uit circa 1454 door Rogier van der Weyden.