Toen steenkoolgas heel gewoon was

Naar hoofdinhoud

Gelders Archief Menu

De chat is beschikbaar van maandag tot en met vrijdag tussen 13:00 en 16:00 uur. Is de chat offline? Bekijk onze Veelgestelde vragen of stel uw vraag via ons contactformulier.

: 07 augustus 2023

Gemeentelijke Gasfabriek, 20e eeuw (mogelijk 1906 of iets later).

Rond 1920 produceerden zo’n tweehonderd gasfabrieken in Nederland steenkoolgas, vooral voor straatverlichting. Dat was in die periode op z’n top in ons land. Arnhem beschikte toen ook over een gemeentelijke gasfabriek. Het Gelders Archief heeft tientallen lantaarnplaatjes, foto's en reclameafbeeldingen van en over de Gemeentelijke Gasfabriek Arnhem in zijn collectie.

Achtste Nederlandse stad met gasfabriek

Verlichting door steenkoolgas is een laat-18^e-eeuwse Nederlandse uitvinding. De eerste gasfabriek voor straatverlichting stond vanaf 1812 in Engeland. De eerste Nederlandse gasfabrieken verrezen in de grote steden in het westen van ons land. In Amsterdam in 1825, twee jaar later in Rotterdam. Arnhem was de achtste Nederlandse stad met een gasfabriek. Vanaf 1844 beschikte de Gelderse hoofdstad over een fabriek die steenkoolgas gebruikte voor straatverlichting. De oprichter was de industrieel Willem H. de Heus. In 1867 kwam er aan de Westervoortsedijk in Arnhem een nieuwe gasfabriek. Vanaf 1870 exploiteerde de gemeente Arnhem deze gasfabriek.

Stokers van de gasfabriek, 20e eeuw

Waarom aan de Westervoortsedijk?

Waarom aan de Westervoortsedijk? De locatie lag buiten de stad, zodat stank en geluidsoverlast minder zouden zijn. De nabijheid van de Rijn was gemakkelijk voor de aanvoer van steenkolen. En er was voldoende ruimte voor toekomstige uitbreidingen, die er al snel kwamen. De vraag naar gas nam snel toe. Ook nadat Arnhem was overgestapt op elektrische straatverlichting bleef de behoefte aan gas stijgen. In 1965 stapte Arnhem over op aardgas. De gemeente brak in de jaren daarna de gebouwen en installaties van de gasfabriek af.
De bodem van het terrein van de gasfabriek, één van de grootste van Nederland, is in de jaren tachtig onderzocht op vervuiling en later gesaneerd.

Reclame van de Gemeente Energie bedrijven, 20e eeuw.

De informatie in deze blog is afkomstig uit: Martijn Defilet en Mela Splinter-Dupont. De Arnhemse gasfabriek. Geschiedenis en archeologie van de gasvoorziening. Arnhemse Monumentenreeks 31, 2016. Matrijs/Stichting Monuscript.

Bekijk de foto’s en lantaarnplaatjes van en over de Gemeentelijke Gasfabriek Arnhem

^{Afbeeldingen:}
^{Boven: Gemeentelijke Gasfabriek, 20e eeuw (mogelijk 1906 of iets later). Het glas van het lantaarnplaatje is gebroken. Bron: Gelders Archief 2316-2, fotograaf Gemeentelijk Gas-, Electriciteits- en Waterbedrijf Arnhem (GEWAB), Public Domain Mark 1.0 licentie, https://permalink.geldersarchief.nl/525EFA22303E46568EC0745EF673CBBC}
^{Midden: Stokers van de gasfabriek, 20e eeuw. Bron: 2316-3, fotograaf GEWAB, Public Domain Mark 1.0 licentie, https://permalink.geldersarchief.nl/68F4DC2A2FA3475DA8A80566474AFBD3
Onder: Reclame van de Gemeente Energie bedrijven, 20e eeuw. Bron: 2316-52, fotograaf GEWAB, Public Domain Mark 1.0 licentie,} ^{https://permalink.geldersarchief.nl/D5FEB3040EDC480D91AEA544E6748420}