Van een pakhuis naar een welgeordende archiefbewaarplaats: A.H. Martens van Sevenhoven

Zijn naam staat bij verschillende archieftoegangen vermeld als (mede)inventarisator. Voorbeelden zijn het hertogelijk archief, archief van de Gelderse Rekenkamer, Huisarchief Nettelhorst en De Heest, Heerlijkheidsarchief Wisch en de archieven van de cartografen en landmeters vader en zoon Van Geelkercken. Die (mede)inventarisator was Anthony Henrik Martens van Sevenhoven. Wie was hij? Wat hield een archivaris in de eerste helft van 20^e eeuw bezig?

Streng-geordende geest

Jonkheer Toon Martens van Sevenhoven (1880-1952), afkomstig uit een regentengeslacht, koos na zijn studie rechten in Utrecht en zijn promotie voor een loopbaan als archivaris. Toen hij in 1914 als chartermeester (wetenschappelijk archiefambtenaar) bij het Rijksarchief in Gelderland aan de slag ging, kwam hij terecht in de provincie waarmee hij zich het meest verbonden voelde. Het was toen het één-na-grootste archief van Nederland. Wat trof hij hier aan? We laten algemeen rijksarchivaris D.P.M. Graswinckel aan het woord: “Van een lijn in de ordening en inventarisatie van de inhoud van het zo belangrijke Gelderse depôt was niet veel te bespeuren. Er werd niet systematisch gewerkt; de afdoening van vragen liet veel te wensen over en er waren meer zaken, waarmede de streng-ordenende geest van Martens zich slecht kon verenigen”. Het verbaast dan ook niet dat Martens van Sevenhoven, zeker nadat hij in 1924 rijksarchivaris (directeur) van het Rijksarchief in Gelderland was, de boel danig onder handen nam. Hij reorganiseerde het Gelderse Rijksarchief. Volgens Graswinckel maakte hij van het Rijksarchief “van een pakhuis vol archivalia een in wetenschappelijke zin welgeordende archiefbewaarplaats”. Martens zag het toegankelijk maken van de collectie voor wetenschappelijk onderzoek als één van de belangrijkste taken van de archivaris. Hij vond dat zijn werk zich ook uitstrekte tot buiten de burelen van het Rijksarchief, zeker omdat hij tevens als provinciaal inspecteur van de gemeente- en waterschapsarchieven werkte. Hij was als archivaris een voorbeeld voor anderen.

Een stempel drukken

Martens vervulde verschillende bestuursfuncties buiten het Rijksarchief, vooral in historische organisaties. Volgens archivaris Maarten van Driel in een seriebiografie over Martens drukte hij een “stempel op het historisch bedrijf, vooral in Gelderland”. Martens kwam op voor de regionale geschiedbeoefening, omdat daarmee de kennis van de streek groeide en omdat het bijdroeg aan de bestrijding van de vervlakking in de samenleving.

Hertogelijk archief

Martens zag als één van de grootste uitdaging in Gelderland het toegankelijk maken van een van de kroonjuwelen: het hertogelijk archief. De rijksarchivaris had zoveel aan zijn hoofd en andere werkzaamheden dat het werk aan het hertogelijk archief maar langzaam vorderde. Tijdens de Slag om Arnhem in september 1944 ging het dienstgebouw van het Rijksarchief in vlammen op met daarin de archiefinventarissen en veel van Martens’ werk. Het hertogelijk archief was op tijd in veiligheid gebracht in een bankkluis. Helaas heeft Martens de inventarisatie van het archief van de graven en hertogen van Gelre niet kunnen afmaken. De toegang op het hertogelijk archief kwam in 2020 gereed.

Na de oorlog mistte Martens volgens Graswinckel de kracht om de draad energievol weer op te pakken. De gevolgen van de oorlog en de deplorabele naoorlogse situatie in Arnhem beroerde hem innerlijk.

De naar hem genoemde Stichting Fonds A.H. Martens van Sevenhoven steunt culturele en historische projecten in Gelderland en reikt periodiek een prijs uit aan mensen die hun sporen hebben verdiend op het terrein van archieven, musea, historisch onderzoek en archeologie.

Meer lezen?

Maarten van Driel, A.H. Martens van Sevenhoven 1880-1952. Biografisch Woordenboek Gelderland 2006 86-89 
D.P.M. Graswinckel, Jhr A.H. Martens van Sevenhoven (Zutfen, 4 October 1880 - Laren (Gld.), 8 Augustus 1952). Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 1952-1953, 92-97 
Wikipedia

Afbeeldingen
Boven: Martens van Sevenhoven-penning, ontworpen door Eric Claus, onderdeel van de Martens van Sevenhoven Prijs. 1501-01-3697, Henri ter Hall, CC0 1.0 licentie, https://permalink.geldersarchief.nl/7E131A8A0EFF45BEB72D11FB4C8395F4

Onder: Gebouw van het Rijksarchief in Gelderland in 1945. Gelders Archief 1535-365, Johann Raaijen, CC-BY-4.0 lic., https://permalink.geldersarchief.nl/94FE1133093A49339E43EC0B0FB6589B