Menu

De chat is beschikbaar van maandag tot en met vrijdag tussen 13:00 en 16:00 uur. Is de chat offline? Bekijk onze Veelgestelde vragen of stel uw vraag via ons contactformulier.

Nota van geleverde eenden door Johannes Zwamborn, kooimanEendenkooien zijn bijzondere cultuurhistorische elementen in het Nederlandse landschap. Met een eendenkooi vingen kooikers (beheerder van een eendenkooi) vroeger wilde eenden voor de consumptie. Je treft ze hoofdzakelijk in West-Europa aan. Volgens de website www.eendenkooien.nl zijn er bij benadering 174 eendenkooien in Gelderland geweest. Vooral in het rivierengebied waren er veel.    

'De pijp uitgaan'?

Het fenomeen eendenkooien is al vele eeuwen oud. Een eendenkooi bestaat uit een plas water met een aan de uiteinden sloten met vangpijpen, waar schermen langs staan. Met tamme lokeenden lokt de kooiker de eenden naar de plas. De kooiker lokt de eenden vervolgens de sloten met vangpijpen in. Daarna treedt de kooiker of een kooikershond vanachter de schermen plotsklaps te voorschijn. De eenden schrikken en vliegen verder de sloot met vangconstructie (net, kist of kleine kooi) in en eindigen uiteindelijk op het bord van de consument. De precieze werking en constructie van eendenkooien varieerden per streek en kooi. Tegenwoordig dienen eendenkooien alleen nog voor wetenschappelijk onderzoek naar waterwild, als cultuurhistorisch landschapselement of toeristische attractie.

Stamt het gezegde 'de pijp uitgaan' af van het eendenkooienbedrijf? Immers de eenden verliezen in de vangpijpen hun vrijheid en hun leven. Het Genootschap Onze Taal denkt er het zijne van.

Rechten

Eendenkooi en kooiplas liggen vaak in een kooibos, dat de vangconstructie afschermt en camoufleert. Rondom de eendenkooi verzekert het afpalingsrecht rust en stilte in een wijde omgeving. Binnen het gebied van de afpaling (grens tot waar dit recht geldt) mogen geen werkzaamheden of activiteiten plaats vinden die de eendenvangst verstoren.

In onze collectie zijn verschillende stukken aanwezig over de historie van eendenkooien. Het kooirecht (zakelijk recht om eenden mogen te vangen met een kooiconstructie) behoorde vaak toe aan een heer of adellijk persoon (heerlijk recht). Eigenaren waren verplicht een eendenkooi te laten registreren.

Een kooibos met eendenkooi in de ruilverkaveling Hedel-Ammerzoden, 1954Voorbeelden van documenten

Dit alles maakt dat er in onze collectie her en der documenten over eendenkooien te vinden zijn. Enkele voorbeelden:

Familiearchief Van Dam van Brakel
Stukken over de aanvraag en verlening aan de heer van Brakel van een vergunning voor het recht van een eendenkooi, 1807-1818 (dossier valt onder service gratis scannen op verzoek). 

Huisarchief Waardenburg en Neerijnen
Stukken betreffende de afrekening met J. Zwamborn, kooiman van de eendenkooi van H.W. van Aylva van Pallandt over 1834-1844 en 1878-1879 (dossier valt onder service gratis scannen op verzoek).

Huisarchief Ruurlo
Stukken over het recht van eendenkooien en duiventil, 1657-1894 (dossier is gescand en digitaal beschikbaar).

Huisarchief Hoekelum
Stukken over de aanleg van een eendenkooi te Wamel door J. van Lawick, 1723. (dossier is gescand en digitaal beschikbaar).

Afbeeldingen:
Boven: Nota van geleverde eenden door Johannes Zwamborn, kooiman (kooiker) van de eendenkooi van H.W. van Aylva van Pallandt, aan G.A, van Gameren in Zaltbommel over de periode november 1843 tot mei 1844. Bron: 0439-2583-0002, Huisarchief Waardenburg en Neerijnen.
Onder: Een kooibos met eendenkooi in de ruilverkaveling Hedel-Ammerzoden, 1954. Bron: Gelders Archief 0245-1985, Public Domain Mark 1.0 licentie. 

Contact

location Westervoortsedijk 67-D
     6827 AT Arnhem
     (parkeerplaats aan de
     Mercatorweg)

E-mail Contactformulier
Telefoon  Telefoon
calender2 Openingstijden studiezaal