Koekoeksjong, zo noemde nog niet zo lang geleden een burgemeester van Kleve Schenkenschanz. Hij verwees daarmee naar de illegale bouw van een militair verdedigingswerk door de Nederlanders op Kleefs grondgebied in de late 16e eeuw tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Die illegale schans groeide uit tot het huidige Duitse dorpje Schenkenschanz.
Vechtersbaas en legeraanvoerder Maarten Schenk van Nideggen liet zijn troepen in 1586 een schans aanleggen op een eiland op de splitsing van (Neder)Rijn en Waal. Het verdedigingswerk, dat de naam van de vechtjas kreeg, lag zeer strategisch. Wie het veroverde had toegang tot de Republiek der Zeven Provinciën. Er is door de eeuwen heen flink om geknokt door Spanjaarden, Fransen en Nederlanders.
De loop van de Rijn en Waal veranderde in de 17e en 18e eeuw. De rivieren verzandden, overstromingen traden op en het stroombed wijzigde. De faam en functie van Schenkenschans namen zienderogen af. Op gegeven moment lag het versterkte dorp als een Nederlandse enclave op Pruisisch grondgebied. Het was dus dan ook niet vreemd dat bij het grensverdrag van Nederland en Pruisen in 1816 Schenkenschans aan het laatste land toeviel. Schenkenschans werd Schenkenschanz
Tegenwoordig is Schenkenschanz een ‘Ortsteil’ van Kleve. Het ligt tamelijk afgelegen, niet ver over de grens bij Millingen aan de Rijn. De dorpsbewoners beschouwen zich een beetje als eilandbewoners, Kleve is het ‘vasteland’.
Het Gelders Archief beheert veel documenten die gaan over de geschiedenis van Schenkenschans/z. Naast tientallen kaarten en prenten gaat het ook om onder meer doop en trouwboeken (1675-1810), huwelijksinschrijvingen van militairen (1648-1811) en bestuurs- en gerechtelijke documenten in de archieven van het Hof van Gelre, de Gelderse Rekenkamer en de Gelderse Landdagrecessen.
Bekijk historische afbeeldingen van Schenkenschans in onze collectie
Afbeeldingen:
Boven: Prent van Schenkenschans, 1734/1745. Bron: Gelders Archief 1551-1245, Hendrik Spilman en Jan de Beijer, Public Domain Mark 1.0 licentie, https://permalink.geldersarchief.nl/AD4A9F694EBE4CDF9A64C894D4979A54
Midden: Detail van een kaart van het beleg van Schenkenschans in 1635-1636, gemaakt door J.J. Schort en J. Blaeu (1649). Bron: Gelders Archief 1551-4187-0028, Public Domain Mark 1.0 licentie, https://permalink.geldersarchief.nl/0706E2F7C1DF47E0863583BACDEA0313
Onder: Plattegrond van Schenkenschans, circa 1674. Bron: Gelders Archief 1551-1262, Public Domain Mark 1.0 licentie, https://permalink.geldersarchief.nl/11CF9EA8F1BB40C79AC36670F505614D
Bron voor deze blog:
Schenkenschanz, een afgelegen Duits dorpje met een Nederlands verleden. Gelders Erfgoed. Magazine voor de erfgoedsector. 2012-3, 5-7.
Westervoortsedijk 67-D
Openingstijden studiezaal