Een bezoek aan de geboorteplek van Charlotte Sophie Bentinck: Varel

Gelders Archief Menu

: 08 augustus 2022

Altaar in de slotkerk van Varel Een collega bezocht pas geleden Varel, de geboorteplek van Charlotte Sophie Bentinck geboren rijksgravin von Aldenburg (1715-1800). Deze feministe avant la lettre liet 25.000 persoonlijke brieven van en aan derden na, die wij beheren. UNESCO vond in 2017 haar correspondentie “significant voor de Europese geschiedenis omdat het laat zien hoe vrouwen bijdroegen aan de vooruitgang en ontwikkeling van de samenleving”. Zij correspondeerde destijds met de groten der aarde en leefde een voor die tijd ongewoon en bijzonder leven. Lees bijvoorbeeld haar biografie op het Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland of de boeken van Hella Haasse over Charlotte Sophie.

Varel is een kleine Duitse stad met bijna 24.000 inwoners en ligt net even ten zuiden van Wilhelmshaven (Oost-Friesland) aan de Jadeboezem, een zeearm van de Noord- en Waddenzee. Charlotte Sophie Bentinck groeide op in Varel. Zij was de dochter van rijksgraaf Anton II von Aldenburg, landsheer van de heerlijkheid Kniphausen en het amt Varel, en prinses Wilhelmina Maria von Hessen-Homburg. Na de dood van haar vader in 1738 verliet Charlotte Sophie haar man Willem Bentinck en vestigde zich tijdelijk bij haar moeder in Varel.

Wat herinnert in Varel nog aan Charlotte Sophie?

Het Heimatmuseum in Varel besteedt aandacht aan de periode dat de adellijke familie Aldenburg Bentinck de septer zwaaide in Varel tussen 1667 en 1854. Er staat in het museum ook een model van het grafelijk slot en de slotkerk.
Het slot bestaat niet meer. Na een brand is het kasteel in de 19^e afgebroken en opgeruimd. De slotkerk bestaat nog wel. Hier kerkte Charlotte Sophie hoogstwaarschijnlijk. De oudste delen van de kerk dateren uit de 12^e eeuw. In de kerk bevindt zich een rijkversierd eikenhouten altaar (maniëristische stijl) van de Hamburgse beeldhouwer en houtsnijder Ludwig Münstermann van 10 meter hoog. Hij maakte dat altaar, evenals de opvallende kansel, in de eerste helft van de 17^e eeuw. Charlotte Sophie heeft hier naar alle waarschijnlijkheid de voorganger op de kansel horen preken en het altaar vaak gezien. Ze is bijgezet in het familiegraf van de Von Aldenburgs in de slotkerk van Varel, waarvan de toegang zich in het koor bevindt. In 2019 is een filmpje gemaakt van het openen van het familiegraf van de Von Aldenburgs.

Hoe komt de correspondentie van Charlotte Sophie bij het Gelders Archief?

De briefwisseling van Charlotte Sophie Bentinck geboren rijksgravin von Aldenburg maakt onderdeel uit van het familiearchief Bentinck. Archivaris en historica Menoucha Ruitenberg inventariseerde dit archief. Het familiearchief bestaat in hoofdzaak uit archieven van Charlotte Sophie Bentinck von Aldenburg en haar echtgenoot Willem Bentinck en hun nazaten tot aan het einde van de 19e eeuw. Het familiearchief Bentinck is via de bewoners van kasteel Middachten bij het Gelders Archief terecht gekomen. Wij beheren dit archief.