Toeristen, wandelaars, fietsers en dagjesmensen hebben aardig wat belangstelling voor forten, vestingen en andere historische verdedigingswerken. Je kunt er onder andere ronddwalen en de militaire geschiedenis van ons land leren kennen en beleven. Nederland is rijk aan deze bij toeristen gewilde bouwwerken. Ze hebben vaak de status van monument en maken soms zelfs deel uit van de Werelderfgoedlijst. In Gelderland staan bekende forten en verdedigingswerken als Fort Pannerden. Wie zich verdiept in de historie van deze bouwwerken komt al gauw terecht bij het archief van de genie in Gelderland met zijn eerst aanwezend ingenieurs (oudste en hoogste ingenieur in rang), geniecommandanten, fortificatiedirecties en -opzichters.
Wat deed de genie onder meer?
De genie ontwierp, bouwde en onderhield militaire werken, zoals forten, vestingen, waterlinies en kazernes. Ze hield toezicht op verdedigingswerken, militaire bouwwerkzaamheden en meet- en karteringswerk. De genie voerde ook het bevel over vestingen en fortificaties. Ze ondermijnde vijandelijke verdedigingswerken tijdens gevechten. Genisten zetten legerkampen op, bouwden bruggen (pontonniers) en maakten explosieven onklaar (mineurs). De geniedienst was ook verantwoordelijk voor het inunderen van laag gelegen gebieden in tijden van oorlog. De Nederlandse militaire ingenieurs hadden internationaal een zeer goed imago als vestingbouwers en waterbouwkundigen. Niet voor niets maakt het woord ‘genie’ deel uit van het woord ‘ingenieur’.
De genie maakte onderdeel uit van de landmacht van het ministerie van Oorlog. Het ministerie van Defensie spreekt tegenwoordig van twee bloedgroepen: de genietroepen en de bouwers. De laatsten maken nu deel uit van het Rijksvastgoedbedrijf.
Twee voorbeelden van wat je in het Geniearchief kunt aantreffen.
Fort Westervoort is in 1865 gebouwd om de spoorbrug over de IJssel te beschermen tegen vijandelijke aanvallen. Hier vonden op 10 mei 1940 al vroeg in de ochtend gevechten plaats tussen de binnenvallende Duitsers en Nederlandse troepen. De Nederlanders bliezen de brug op. Ook in april 1945 vochten geallieerden en Duitsers hier flink. De fort is verschillende keren aangepast en uitgebreid. In het Geniearchief (inventarisnummer 0912-138-0002) treft u onder meer een dossier aan over de verbouwing van Fort Westervoort uit 1901. Die verbouwing was nodig omdat een nieuwe spoor- en verkeersbrug over de IJssel was aangelegd.
Fort Pannerden, dat deel uitmaakte van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, heeft de status van rijksmonument. Zo’n 14 jaar geleden is het fort ingrijpend gerestaureerd en daarna voor het publiek opengesteld. Het ligt op een strategische plek: op de landpunt waar de Rijn splitst in de Waal en het Pannerdensch Kanaal. Het ministerie van Oorlog liet het fort in 1869 bouwen om te verhinderen dat vijandelijke troepen ongehinderd de Waal of het Pannerdens Kanaal konden opvaren. Ook wilde de legerleiding tegen gaan dat een mogelijk vijand het rivierwater kon afdammen. Regelmatig is het fort vanaf de bouw aangepast, vanwege modernisering van het wapentuig. In het geniearchief (inventarisnummer 0912-476) vindt u onder meer een ontwerptekening van een fort op de hoofddam bij Pannerden uit de tweede helft van de 19e eeuw.
Bekijk archieftoegang 0912 Genie in Gelderland
U kunt gratis scans laten maken van documenten uit archieftoegang 0912 Genie in Gelderland, wanneer de stukken ouder dan 110 jaar zijn. Meer informatie over scannen-op-verzoek vindt u hier.
Afbeeldingen:
Boven en middenboven: Stukken uit het dossier over het munitiedepot van Fort De Pol bij Zutphen, 1904-1906. Bron: Gelders Archief 0912-628.
Middenonder: Ontwerpwijziging van het fort bij Westervoort in verband met de bouw van een spoor- en verkeersbrug over de IJssel, 1901. Bron: Gelders Archief, 0912-138-0002.
Onder: Ontwerp van een fort op de hoofddam bij Pannerden, 2e helft 19e eeuw. Bron: Gelders Archief 0912-476.
Westervoortsedijk 67-D
Openingstijden studiezaal