’t Legevelt. Dat staat (boven)in een kaart uit 1731 vermeld. Een kaart die het gebied schetst tussen Wekerom, de buurtschap Aanstoot, Deelen, Arnhem en Renkum. Wat bedoelden de kaartmakers met ’t Legevelt?
Stuifzand, stuifzandheide en heide
Waarschijnlijk bestond het ’t Legevelt uit stuifzand, stuifzandheide en heide. Bewoning en bos ontbraken grotendeels. In de middeleeuwen rooiden dorpelingen en boeren bomen, omdat ze het hout nodig hadden voor hun huis of voor gebruik als brandhout of geriefhout. Het vee, vooral schapen, graasde op de heide, die de plaats van het bos innam. Door overbeweiding en bomenkap kreeg de wind vrij spel met het zand. Het stuifzand vormde een grote bedreiging voor de landbouw en dorpen. De ingetekende bulten zijn waarschijnlijk stuifzandduinen, her en der met (schaarse) begroeiing. Wie een goed beeld wil krijgen van het ontstaan deze ‘lege’ landschappen, kan terecht in het fraaie boekwerk van de landschapsdeskundigen Jan Neefjes en Hans Bleumink: 'De Veluwe. Landschapsbiografie van Nederlands grootste natuurgebied'. In de 19e eeuw spraken mensen in Nederland over woeste gronden, als ze het over stuifzand, stuifzandheide en heide hadden, grond die niet voor land- of bosbouw ontgonnen was. Tegenwoordig waarderen natuurbeschermers stuifzand en stuifzandheide als waardevolle landschappen.
Het lege land nu
’t Legevelt ligt op de kaart uit 1731 op “Het Veld om Reems”. Wie tegenwoordig in het Oud-Reemsterveld of Oud-Reemsterzand, die deel uitmaken van het Nationale Park De Hoge Veluwe, gaat kijken, krijgt nog wel een beetje het gevoel van hoe “leeg land” er heeft uitgezien. Een zeer uitgestrekt natuurvlakte met pijpenstrootje (hoog gras) en heide, uitlopend in het stuifzand De Pollen. Die grasvlakten zijn van onze tijd, veroorzaakt door onder meer veel stikstof in de lucht. Die kenden ze in het begin van de 18e eeuw nog niet.
Reemst (zo’n beetje het middelpunt van de kaart) verwijst naar Oud-Reemst, een oude ontginningsbuurtschap tussen Arnhem en Otterlo, aan de Harderwijkerweg.
Op LinkedIn wezen enkele historisch geïnteresseerde gebruikers ons op de mogelijkheid dat 't Legevelt ook verwijst naar een laag gelegen stuk land. Bij Otterlo ligt een locatie die het Lageveld heet. In de literatuur zijn aanwijzingen te vinden dat het hier enkele eeuwen geleden nat was en er vennen waren.
De kaartmakers
Over de kaartmakers valt ook nog wat te vertellen. Landmeter en cartograaf Nicolaes van Geelkercken (1585-1656) maakte het eerste exemplaar van de kaart in maart 1632. Van Geelkercken werkte vanaf 1628 voor het gewest Gelderland, eerst als assistent-landmeter, vanaf 1630 als landmeter. Hij studeerde en werkte onder andere in Keulen, Bologna en Amsterdam. Landmeter (J.) W. Gelders in Zutphen maakte in november 1702 een kopie van de kaart van Van Geelkercken. Landmeter Berend Elshoff werkte eveneens voor de Gelderse overheid en kopieerde de kaart opnieuw in juli 1731. Deze kaartmakers en landmeters staan genoemd in het 'Repertorium van Nederlandse Kaartmakers' van Marijke Donkersloot – De Vrij en Peter van der Krogt.
De kaart
De kaart komt uit het huisarchief Keppel. Toen Berend Elshoff de kaart kopieerde, zwaaide het geslacht Van Pallandt de scepter op kasteel Keppel in het dorp Laag-Keppel. Dit geslacht bewoont het kasteel al eeuwenlang, en nu nog steeds.
Bekijk de kaart, bijvoorbeeld om uitleg over de schaal of cartografische toelichting.
Bron: Gelders Archief 0409 – 1537. Public Domain Mark 1.0 licentie.
Afbeeldingen:
Boven: Details van de kaart uit juli 1731. De uitsneden tonen "Het Veld om Reems" met 't Legevelt.
Midden: De gehele kaart uit 1731 (Het gebied tussen Ede, Roosendael, Arnhem).
Onder: Windroos op de kaart uit juli 1731.
Westervoortsedijk 67-D
Openingstijden studiezaal