Smakelijke kaartdetails

Historische kaarten zijn een belangrijke bron van informatie. Op veel oude kaarten zijn interessante details te vinden, die soms wel iets zeggen over de werkelijkheid, maar soms ook niet. Die details zijn vaak aangebracht om een kaart te verfraaien, om het gebruik te vereenvoudigen, om extra informatie te geven of als een fantasierijke interpretatie van de werkelijkheid. Enkele voorbeelden. 

In de buurt van Deventer

Op een kaart van de Epserwaard (bij de IJssel “boven Deventer”) uit 1575 van een onbekende maker vallen onder meer twee details op. Een trekschuit voortgetrokken door een paard met menner toont dat er langs de IJssel een jaagpad liep. Een jaagpad is een trekpad langs een rivier of kanaal waarop paarden of andere trekdieren liepen, die een schuit voorttrokken.
Op dezelfde kaart staat Deventer in een enigszins gebogen vorm getekend. Er liggen schepen aan de kade, kerktorens steken boven de stad uit en over de IJssel ligt een schipbrug. Die schipbrug heeft gefunctioneerd van de 15e eeuw tot 1948. Er zijn wel verschillende exemplaren geweest.

Velp

De landgoederen van het Arnhemse St. Catharina-gasthuis bij Velp staan getekend op een kaart uit het midden van de 17e eeuw. Ook van deze kaart is de maker onbekend. Wie inzoomt op Velp ziet enkele huisjes en een kerkje. Of het kerkje de Oude Jan is valt niet te zeggen. Waarschijnlijk heeft de kaartenmaker de werkelijkheid slechts schematisch benaderd, niet meer dan een schetsje.

 
Zandbulten bij Otterlo

Landmeter B. Elshoff maakte op verzoek van de heer van huis Rosendael een kaart van zijn bezittingen bij Wageningen en Ede. Hij deed dat in 1722. We zien bij het dorpje Otterlo allerlei bulten ingetekend waarop boompjes zijn aangebracht. Vermoedelijk zijn dat zandbulten in of in de buurt van het Otterlose Bos, die onder andere ontstonden door eikenhakhoutcultuur. Eenvoudigweg komt dat hier op neer. Boeren en dorpelingen plantten in het verleden eiken op zandheuvels om het zand vast te houden. Die eiken leverden onder meer hakhout, geriefhout en looizuur op en beschermden achterliggende akkers en hoeven tegen instuivend zand. Die bulten groeiden door het instuiven van zand en de eiken groeiden mee. Dit proces is nauw verbonden met het ontstaan van heidegronden en stuifzandvlakten in en rond dit deel van de Veluwe.

^{Afbeeldingen:
Bovenste twee afbeeldingen: Details van de kaart van de Epserwaard en de IJssel. Gelders Archief 0012-1457, Public Domain Mark 1.0 lic., https://bit.ly/3qHLJdR.
Tweede van onderen links: Detail van de kaart van goederen van het Arnhemse St. Catharina-gasthuis bij Velp. Gelders Archief, 2001-559, https://bit.ly/31nrz02.
Onderste midden: Detail van de kaart van de bezittingen van de heer van huis Rosendael bij Wageningen en Ede. Gelders Archief 0409 - 1538, B. Elshoff, Public Domain Mark 1.0 lic., https://bit.ly/3EPrjnW.}