Op 1 november vieren de katholieken Allerheiligen en op 2 november Allerzielen. Deze kerkelijke en andere feestdagen speelden in het verleden ook een belangrijke rol bij de datering van documenten, gebeurtenissen en handelingen. We laten hier enkele voorbeelden zien.
Allerheiligen bestaat al sinds de vroege middeleeuwen. De katholieke kerk herdenkt op deze dag haar heiligen, of ze nu wel of niet heilig zijn verklaard. Volgens de website van de KRO/NCRV "zijn alle personen die in het hiernamaals bij God zijn" heiligen. De dag na Allerheiligen is Allerzielen. Op deze dag herdenken katholieken de overledenen "die nog niet bij God in de hemel zijn", aldus dezelfde website. De geschiedenis van beide kerkelijke feestdagen staat duidelijk samengevat in Historiek, een online geschiedenismagazine.
Betalen op Allerheiligen
In het archief van de Staten van het Kwartier van Zutphen en hun gedeputeerden bevindt zich een lijst van tijnsen die op Allerheiligen te Emmerik betaald moesten worden aan de proost van Zutphen (zie afbeelding). Die lijst dateert van ongeveer 1631. Een tijns is een jaarlijkse betaling die burgers, boeren of anderen moesten betalen aan de heer van een heerlijkheid. Die betaling was gebonden aan onroerend goed en gebeurde in natura of in munten. Een proost is een kerkelijke bestuurder. Het Kwartier van Zutphen was een van de vier bestuurlijke gebieden in het Hertogdom Gelre en na de Tachtigjarige Oorlog een van drie bestuurlijke gebieden van het gewest Gelderland in de Republiek der Zeven Verenigde Nederland. Het archief van de Staten van het Kwartier van Zutphen valt onder onze gratis service van scannen op verzoek.
Vier personen - Jan Jans die Ruter, zijn vrouw Aleyt, Willem Janss en zijn dochter, verkochten in 1460 hun erf en goed te Tongeren (Gelderland) aan Jan Borrens en zijn vrouw Mergriete. Ze lieten dat in een oorkonde vastleggen. Dat deden ze op 4 november van dat jaar, of zoals er staat "de derde dag na Allerheiligen". Deze oorkonde is terug te vinden in het archief van het klooster Clarenwater bij Hattem en valt eveneens onder onze gratis service van scannen op verzoek.
Jacob van Galen en zijn vrouw Alijdt van der Foirt verkochten aan Petronella van Praet, vrouwe tot Batenburg, een morgen (oppervlaktemaat) land, gelegen in het Rijk van Nijmegen in het kerspel van Wijchen (parochie), afkomstig van hun moei (tante) Margriet van Galen. Aan dit stuk land was de plicht verbonden om jaarlijks drie schilden (munteenheid) als rente te betalen aan het convent van fraters in Nijmegen. De oorkonde ("Gegeven int jair ons Heren dusent viffhondert acht ende vifftich up Satersdach na Allerheiligen") is opgesteld en bezegeld op de zaterdag na Allerheiligen in 1558 en bevindt zich in het archief van Huis Batenburg.
Twee kalenders naast elkaar
Gelderland stelde in 1700 de Gregoriaanse kalender in; daarvoor gold de Juliaanse kalender, die al bestond sinds de Romeinse periode. Ze maken beide gebruik van de christelijke jaartelling. De Gregoriaanse kalender sluit preciezer aan bij het draaien van de aarde om de zon. Paus Gregorius XIII voerde zijn kalenderhervorming in 1582 door. De protestanten wezen die hervorming in eerste instantie af. In de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden gebruikten de gewesten een tijdlang de twee kalenders, die tien dagen van elkaar verschilden, naast elkaar. Het Digitaal Wetenschapshistorisch Centrum van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) en Huygens ING legt de kalender en tijdrekening duidelijk uit.
Afbeelding boven: lijst van tijnsen in het archief van de Staten van het Kwartier van Zutphen, Gelders Archief 0005-734, https://bit.ly/3bx4yJk.
Afbeelding onder: oorkonde van de verkoop van een stuk land in het archief van Huis Batenburg, 1558. Gelders Archief, 0376-90, https://bit.ly/3pWldhZ.
Westervoortsedijk 67-D
Openingstijden studiezaal