Wie was Wessel Knoops (1800-1879), waarnaar een natuurkundig genootschap is genoemd? Wat zou hij ervan gevonden hebben dat de documenten van zijn genootschap onder onze gratis service scannen-op-verzoek vallen? Dat zou hij zelfs in zijn stoutste dromen niet hebben kunnen vermoeden. Een erfenis van de Verlichting.
De familie Knoops behoorde in de 19e eeuw tot de aanzienlijke families in de Gelderse hoofdstad. Wessel Knoops' grootvader was rentmeester, zijn vader apotheker, grootburger van Arnhem en lid van het gemeentebestuur. Het bedje van Wessel Knoops leek gespreid. Hij was - net als zijn vader - apotheker en lid van de gemeenteraad. Knoops bleek een verwoed amateur-natuurkundige en werkte eventjes als conservator van het Arnhemse gemeentemuseum. Hij nam in 1824 het initiatief om de vriendenclub 'Tot Nut en Vergenoegen' in Arnhem op te richten, die de natuur en natuurkunde ging bestuderen.
Koude mengsels
De initiatiefnemer keek de kunst een beetje af in Zutphen, waar hij zijn opleiding volgde en stage liep. Hier bestond al een natuurkundige vrienenkring. Volgens chemicus A.M. van de Ven was Arnhem rijkelijk laat met de oprichting van zo'n natuurkundige club. De eerste natuurkundige vereniging kwam in Nederland in 1752 tot stand en de meeste andere in de vijftig jaar daarop volgend. Deze genootschappen waren een uitvloeisel van de Verlichting, De leden van 'Tot Nut en Vergenoegen' hielden lezingen, vergaderden en discussieerden, gaven een tijdschrift en een schoolboek uit, gaven cursussen, leenden museumstukken uit, onderhielden een gebouw, legden collecties aan, maakten een thermometer en koude mengsels et cetera. Een bijzonder fenomeen waren de volkslezingen, waar gemiddeld zo'n 85 belangstellenden op af kwamen, waaronder veel 16-20-jarigen. Toen het genootschap een halve eeuw bestond kregen de leden een demonstratie met de toverlantaarn, een voorloper van de diaprojector Een jaar na het overlijden van oprichter Wessel Knoops nam het natuurkundig genootschap zijn naam aan. Dat was in 1880.
Wie bezochten de cursussen en lezingen van het genootschap? Van der Ven, die de geschiedenis van het genootschap waar hij zelf lid van is beschreef, somt een rijtje deelnemers op: "Tmmerlieden, schilders, tuinlieden, hulponderwijzers, kweekelingen, kantoor-, winkel- rn huisbedienden, ambtenaren, winkeliers, voorlieden, barbiers en rookverdrijvers (schoorsteenvegers)". Maar ook "wagenmakers...steenhouwers...poeliers en bierbrouwers".
Professor H.A. Lorentz, de latere Nobelprijswinnaar - op de foto ziet u zijn monument in het Arnhemse Sonsbeekpark - hield in 1880 een lezing voor Het Natuurkundig Gennotschap Wessel Knoops over 'Het wezen der Electriciteit'.
Bijna tweehonderd jaar
Het Natuurkundig Genootschap Wessel Knoops bestaat anno 2021 nog steeds. Hun voordrachten vinden plaats in het Arnhemse hotel Haarhuis. Over drie jaar viert het genootschap zijn tweehonderdjarig bestaan.
Een deel van het archief raakte door brand tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren. De archiefstukken van Het Natuurkundig Genootschap Wessel Knoops (ouder dan 110 jaar) vallen, zoals boven beschreven, onder onze gratis service scannen-op-verzoek. Hoe dat precies gaat, leest u hier.
Voor deze blog is gebruik gemaakt van het boekje van dr. A.M. van de Van. 'Het Natuurkundig Genootschap Wessel Knoops 1824-1999 onder de zinspreuk "Tot Nut en Vergenoegen"'. Uitgegeven door het Natuurkundig Genootschap Wessel Knoops, 1998-1999.
Afbeeldingen: Portretten van Wessel Knoops
Boven
Links: 1583-2811, C.E. Westerborg, Public Domain Mark 1.0 lic, https://bit.ly/2ZpvlVM.
Midden: 1551-839, Jan Rijk Matthijssen & Johann Peter Berghaus, Public Domain Mark 1.0 lic, https://bit.ly/3b9rHBt.
Rechts: 1583-12071, J. Ephraim, Public Domain Mark 1.0 lic, https://bit.ly/3EdWDNu.
Onder
Monument van professor H.A. Lorentz in Park Sonsbeek, jaren dertig 20e eeuw. Bron: 1500 - 3403, Rubens - Middelburg, Public Domain Mark 1.0 lic, https://bit.ly/3EbsuhC.
Westervoortsedijk 67-D
Openingstijden studiezaal