Menu

De chat is beschikbaar van maandag tot en met vrijdag tussen 13:00 en 16:00 uur. Is de chat offline? Bekijk onze Veelgestelde vragen of stel uw vraag via ons contactformulier.

door: Kees Huntink (Projectmedewerker Erfgoed Gelderland)

De dames Carolina van Lieberherr en PetronellaZeer trots was het Koninkrijk der Nederlanden op de overzeese bezittingen die zij begin twintigste eeuw had en de positie die dat haar gaf binnen de Europese koloniale wedloop. Nederland was meer dan drassige polders en molens die flets afstaken tegen een grauwe hemel, vond men. In 1928 kwamen de Oost en de West naar Gelderland. Arnhem was getuige van een enorme Indische Tentoonstelling waarover nog lang werd nagepraat.

Eerste plannen

Jaren voordat de tentoonstelling daadwerkelijk plaatsvond bestonden er al concrete plannen voor een Arnhemse expositie in park Sonsbeek, waarbij “aan het publiek gelegenheid wordt gegeven om kennis te nemen van producten onzer koloniën, kunstvoortbrengselen van hare bewoners en daarnevens, zij het ook in bescheiden vorm, van hunne levenswijze.” Het initiatief kwam van de Koninklijke Vereeniging Oost en West, een landelijke organisatie met als doel de band tussen Nederland en haar koloniën te versterken.

Definitieve doorgang

Eind 1926 besloot de vereniging van de plannen af te zien omdat “de belangstelling van de inwoners der Gemeenten Arnhem, Renkum en Rheden voor de (...) Indische tentoonstellingsplannen verre bleef beneden een uiterste minimum.” Niet lang daarna werden de plannen alsnog doorgezet. Er kwam een begroting, een plattegrond en een verzameling tekeningen van vlaggen en vaandels. Vooral deze tekeningen waren niet altijd even duidelijk. “Het is te hopen dat in werkelijkheid de voorwerpen beter te zien zullen zijn dan op de tekeningen. Het lijkt wel een schimmenspel “, krabbelde een wethouder onder aan de documenten.
Er vond in de aanloop naar de tentoonstelling uitvoerig getouwtrek plaats over de brandveiligheid van het theater. Verder laten archiefstukken zien dat de Nederlandsche Vereeniging tot Afschaffing van Alcoholhoudende Dranken zich met de drankvergunning bemoeide en niemand mocht de dansvloer op tot er een lijst van scherpe regels was opgesteld: “De dansenden moeten zich na het einde van iedere dans onverwijld naar hunne zitplaatsen begeven.”

Paviljoens, restaurants en een dansvloer

Het evenement vond plaats in de zomer van 1928 en werd enorm druk bezocht. Hooggeplaatsten als gouverneurs, ministers en koningin-moeder Emma legden een bezoek af. In speciaal gebouwde paviljoens en in Kasteel Zypendaal waren tentoonstellingen te zien. Daarnaast waren er Indische restaurants en werden Indische dans-, muziek- en toneelvoorstellingen opgevoerd. Vooral de Molukse Zeetuin, een expositie met allerlei flora en fauna uit Indonesische wateren, trok veel bekijks. Verschillende gebouwen werden nagebouwd of naar Nederland verscheept, zoals een Batakhuis (een huis op palen) en een zogenaamde koeliewoning (ongeschoolde arbeiders uit Azië werden destijds ‘koelies’ genoemd). 
Op de tentoonstelling waren ook inheemse mensen aanwezig uit Suriname en Indonesië. Zij gaven demonstraties van plaatselijke ambachten in de koloniën, zoals manden vlechten. Zij kregen onderdak in het huidige Museum Bronbeek, de plek waar Suzanne Liem in het kader van het Erfgoedfestival 2020 resideerde.

Een betere Nederlander

Entreeprijzen van de tentoonstelling werden bewust laag gehouden om een zo groot mogelijke groep bezoekers te verleiden naar park Sonsbeek af te reizen. Het doel was namelijk meer belangstelling te wekken voor de koloniën en daarmee het bewustzijn van het belang van deze bezittingen te benadrukken. In de Nieuwe Rotterdamsche courant werd de tentoonstelling als noodzakelijk gezien om antikoloniale geluiden de kop in te drukken: “Wij wenschen dan ook niet meer lijdelijk aan te zien, dat ons goedwillend Nederlandsch bestuur daarginds wordt gelasterd en onze inzettingen uit onkunde, naijver en vijandschap beklad.” De Graafschapbode meldde dat omdat Indië zo belangrijk was geworden voor Nederland, het ieder zijn plicht was de tentoonstelling te bezoeken “en als beter Nederlander naar huis terug te keeren!”

Problematiek

Opvattingen over kolonialisme zijn vandaag de dag geenszins meer vergelijkbaar met die van destijds. Daarom vallen direct verschillende dingen op wanneer men met een tegenwoordige blik naar de tentoonstelling kijkt. Er wordt bijvoorbeeld met geen woord gerept over de bloederige militaire campagnes die Nederland in Indonesië organiseerde om nieuwe gebieden te veroveren of de greep op al bestaande bezittingen te vergroten. Daarnaast kwam er geen enkel bezwaar tegen de mensen die uit de koloniën naar Nederland werden gehaald om daar in traditionele klederdracht verschillende ambachten te demonstreren. Niet als eigen persoon, maar als ‘Javaan’ of ‘Molukker’, onderdeel van de tentoonstelling.

Koningin moeder Emma krijgt bloemen1Koningin moeder krijgt bloemen2Op het beeldmateriaal van de tentoonstelling komt de verhouding tussen zwarte en witte personen sterk terug. Wanneer de witte dochters van dhr. Huges (van de Vereeniging Oost en West) bloemen aanbieden aan koningin-moeder Emma, buigen zij slechts lichtjes. De Indonesische vrouwen die even later hetzelfde doen, leggen zich knielend aan haar voeten. Dit maakt het verschil duidelijk tussen wit en zwart, kolonist en gekoloniseerde, Nederlander en Indonesiër.

Erfgoedfestival

Dit verhaal werd geschreven met behulp van de collectie van het Gelders Archief en in het kader van het Erfgoedfestival Gelderland 2020. Het Gelders Archief is aanhaker bij het Erfgoedfestival.

Bronnen:
Gelders Archief, 2194 Secretarie Gemeente Arnhem 1925-1929.
Gelders Archief, 1515 Documentatiecollectie Gemeentearchief Arnhem, 3922 Tentoonstelling Arnhem Oost & West.
Delpher, Nieuwe Rotterdamsche Courant, Indië Trekt Aandacht (1928)
Delpher, De Graafschapbode, Opening der I.T.A. in Arnhem (1928).

Foto's:
Boven: Carolina van Lieberherr en Petronella Lapar van het Maria-patronaat te Paramaribo vervaardigen Panama-hoeden van stro tijdens de Tentoonstelling. Bron: Gelders Archief, 1523-123-0011, Public Domain Mark 1.0 licentie.
Midden: Koningin-moeder Emma krijgt bloemen aangeboden van de dochters van dhr. Huges. Bron: Gelders Archief 1523 - 123-0014, Public Domain Mark 1.0 licentie.
Onder: Koningin-moeder krijgt bloemen aangeboden door twee Indonesische vrouwen. Bron: Gelders Archief 1523 - 123-0037, Public Domain Mark 1.0 licentie.

 

Contact

location Westervoortsedijk 67-D
     6827 AT Arnhem
     (parkeerplaats aan de
     Mercatorweg)

E-mail Contactformulier
Telefoon  Telefoon
calender2 Openingstijden studiezaal