Dit is niet zomaar een schoolschriftje: het is het evacuatiedagboek van Anna van Leeuwen- van Graft. Dit dagboek, dat zij schreef tussen september 1944 en september 1945, bevindt zich in de collectie van het Gelders Archief. Het geeft een indringend en persoonlijk beeld van de chaos, de angst en het verdriet rondom de Slag om Arnhem.
Op 23 september 1944 gaf de Duitse Wehrmacht het bevel om Arnhem te evacueren. Twee dagen later trokken ongeveer 100.000 mensen weg uit de stad. De evacués vertrokken richting Apeldoorn, Rheden, Ede of nog verder weg. Ook het gezin van Anna van Leeuwen moest de stad verlaten. Op maandag 25 september schreef zij in haar dagboek: “Wij staan op het punt van vertrekken. Zoveel mogelijk spullen hebben we in de kelder gestouwd. En nu gaan we het onzekere tegemoet. We moeten wel. Ondanks de hel hier zou ik toch nog liever blijven.”
De volgende dag kwam het gezin van Anna aan in Ede waar ze de eerste nacht verbleven bij een bekende. De rit was, volgens Anne, niet zwaar geweest. Ze hadden zelfs rustig geslapen. Dat gold niet voor iedereen: “Nog steeds komen lange rijen vluchtelingen ook uit Oosterbeek en Wolfheze. Dat ook de patiënten uit het gesticht overgebracht worden is heel treurig. En hoe? De meeste lopende. De zieken op platte wagens."
In de dagen daarna zag ze kans om nog tweemaal, niet zonder risico, terug te keren naar Arnhem om wat extra spullen op te halen. Wat zij aantrof was een spookstad: “Het ziet er nu vreselijk uit. Wat ’n ruïne”. Het zou nog zeker acht maanden duren voordat de tienduizenden vluchtelingen konden terugkeren naar hun grotendeels verwoeste stad.
Dagboek: Gelders Archief 1557-1053, Anna van Leeuwen – van Graft.
Foto: Gelders Archief 1560-4323, Public Domain Mark 1.0 licentie.
Westervoortsedijk 67-D
Openingstijden studiezaal