Stem op onze inzending voor Stuk van het Jaar 2018!

Stemmen kan niet meer, de verkiezing is afgerond

Doodskreet van een rebelse freule dingt mee naar de titel ‘Stuk van het Jaar 2018’

^{Gelders Archief: 0510-1264}

Met de dood in de ogen schrijft freule Judith van Dorth in de nacht van 21 november 1799 in Winterswijk haar trieste en definitieve afscheidsbrief. “Zegt een eeuwig vaarwel aan alle mijn bekenden”. Het is haar doodskreet. Een adellijke vrouw - excentriek, dwars, opstandig en Oranjegezind - bekritiseert en dreigt de nieuwe Bataafse orde en moet dat met de dood bekopen. Dat is in een zin de kern van het verhaal van freule Judith van Dorth (1747-1799), die vlak voor haar executie de droevige afscheidsbrief schreef aan een goede vriend.

Stem op de afscheidsbrief: Stuk van het Jaar

Met de afscheidsbrief van de freule Van Dorth dingt het Gelders Archief mee naar de titel ‘Stuk van het Jaar 2018’. Dit evenement vindt iedere twee jaar plaats in het kader van de Maand van de Geschiedenis. Het thema van dit jaar is 'Opstand'. Wij vragen u om vanaf 1 oktober 2018 te stemmen op de dramatische afscheidsbrief van de freule: www.stukvanhetjaar.nl/nl/geldersarchief

Een veel besproken leven

De freule van Dorth, gedoopt in Warnsveld, leefde een zwaar besproken leven en had een hachelijke reputatie. Familieruzies, ernstige roddels, een omstreden liefde, het afpersen van pachters en flinke schulden lopen als een rode draad door haar bestaan. Ze tierde, ontsnapte uit een cel en was overtuigd Orangist.
 
In augustus 1799 vielen Britten en Russen Noord-Holland binnen om de Franse en Bataafse troepen te verslaan. Oranjegezinden probeerden op hetzelfde moment vanuit Münsterland de Achterhoek te veroveren. De freule reed in een oranje versierde koets rond en deelde oranje strikken aan de bevolking uit. In Groenlo toonde ze openlijk en schreeuwerig waardering voor de gewelddadige dood van een bekende patriot en bedreigde ze een voorstander van de Bataafse Republiek.

Doodstraf wegens hoogverraad

Dit Groenlose avontuur werd haar fataal. Een militaire rechtbank veroordeelde haar wegens hoogverraad tot het vuurpeloton. Daarmee is zij de enige vrouw in de geschiedenis van de Nederlandse Republiek die dat overkomt. Op 22 november 1799 executeerden soldaten haar even buiten Winterswijk. Volgens de overlevering zou zij vanuit haar kist haar arm nog hebben opgestoken. Een protest tegen het onrecht dat haar was aangedaan. In werkelijkheid zag een soldaat een laatste stuiptrekking en gaf hij haar een genadeschot.

_{Gelders Archief: 1551-600, Reinier Vinkeles, Public Domain Mark 1.0 licentie.}

Vlak voor haar executie schreef freule van Dorth de afscheidsbrief aan haar goede vriend, C.C. Stumph, de burgemeester van Aalten:

Mijn waarde vriend
Ik bedank uw zeer voor alle vriendelijkheid aan mijn bewezen in dit leven. Ik schrijf deze om 4 uuren, dus 7 uuren voordat mij het door een kogel zal benomen worden. De reijs van Groenlo, enz. enz. is oorzaak van mijn dood. Ik vind in dezelve een verzoend God. Troost mijn ongelukkige broeder die mij tot in de dood benauwd. Weest zo goed en zegt een eeuwig vaarwel aan alle mijn bekenden.
J.M.C.J. van Dorth

^{Gelders Archief: 0510-1264}

Meer informatie:
Biografie Judith van Dorth
Het hele verhaal nog een keer op een rij 1
Het hele verhaal nog een keer op een rij 2