Van verzorgers van zieke kruisvaarders tot land bezittende ondernemers

Kort geleden was er een kleine aanvulling op het archief van de Commanderij van Sint Jan. Het betreft stukken uit het midden van de 17^e eeuw. De stukken gaan over de ene commandeur die afstand doet van de commanderij van Arnhem en Nijmegen aan de andere commandeur. Wat is en deed de Commanderij van Sint Jan?

Kruisvaarders verzorgen

De ridders van Sint Jan (of Johannieter Orde) ontstonden als orde die gewonde en zieke kruisvaarders verzorgde. Kruisvaarders die Jeruzalem en het Heilige Land wilden bevrijden van de islamitische heersers. De ridders van Sint Jan kregen vaste voet aan de grond in Arnhem door een schenking van de graaf van Gelre, nadat hij in 1189 had meegedaan aan een kruistocht. In de inleiding van de archieftoegang kun je lezen dat de naam van de Commanderij van Sint Jan in Arnhem in 1234 voor het eerst opduikt. In de daaropvolgende eeuwen verwierven de ridders tal van bezittingen in en rondom Arnhem, op de Veluwezoom, in de Betuwe en De Liemers. Ze waren eigenaar van een groot complex in de stad, waar onder meer de Sint Janskerk deel van uitmaakte. Deze kerk is in het begin van de 19^e eeuw gesloopt. Nu staat de Koepelkerk er.

Snel buiten beeld

Het oorspronkelijke doel van de ridders van Sint Jan in Arnhem raakte al snel buiten beeld. Hun klooster, aldus de Canon van Arnhem, deed nauwelijks iets voor zieke burgers en groeide niet uit tot een ziekenhuis. Ziekenverzorging, dat deden de gasthuizen. Bovendien waren er maar weinig Sint Jan-ridders in Arnhem. De inventarisator van het Commanderij-archief vond dat de Commanderij in het begin van de 16^e eeuw “meer de indruk het bedrijf van een herenboer maakte dan van een klooster”. Vanaf de Reformatie stelde de Arnhemse Commanderij in geestelijk zin niet zo veel meer voor. De stad Arnhem hield nog een aardige jaarlijkse uitkering over aan het omvangrijke goederenbezit van de ridders. De Bataafse republiek kreeg in 1800 de bezittingen van de Commanderij in bewaring, die onderdeel gingen uitmaken van staatsdomeinen. Ruim een kwart eeuw later was de Arnhemse Commanderij geliquideerd.

Bekijk de archieftoegang van de Commanderij van Sint Jan.

Meer informatie:

Canon van Arnhem (Jan de Vries)

^{Afbeeldingen
Boven: Document waarin Otto van Bylant zich verzoent met de Commanderij van Sint Jan, 1372. Bron: Gelders Archief 0306-45-0001, https://permalink.geldersarchief.nl/626751C6E1504B9881A2E2641D2CEDE9
Onder: Oorkonde waarin paus Gregorius enige privileges van de Sint Jan-ridders vernieuwt, 1234. 0306-16, https://permalink.geldersarchief.nl/100EA842F5064B11AE25D1BAC7B578F5}