Oud Rechterlijke Archieven
Wat zijn de Oud Rechterlijke Archieven?
De Oud Rechterlijke Archieven (ORA’s) zijn archieven die betrekking hebben op de rechtspraak in de periode vóór 1811. Verschillende rechtsgebieden hadden elk een eigen rechtbank, net zoals kantonrechtbanken en arrondissementsrechtbanken vandaag de dag. Hoe ver terug u kunt zoeken verschilt per gebied.
Welke rechtsinstellingen had Gelderland voor 1811?
Tot 1811 was Gelderland verdeeld in veel rechtsgebiedjes (ongeveer 130). Deze hadden onderling grote verschillen in rechtsmacht (jurisdictie). Er waren rechtsgebieden met Hoge Jurisdictie en rechtsgebieden met Lage Jurisdictie. In beide soorten was er voluntaire, vrijwillige en contentieuze rechtspraak. Maar alleen rechtsgebieden met Hoge Jurisdictie hadden ook criminele rechtspraak.
- Hoge én Lage Jurisdictie vindt u bij:
- Het Hof van Gelre en Zutphen (0124)
- Als rechtscollege oefende het Hof de criminele (hoge) rechtspraak uit voor delen van het Kwartier Veluwe en het Kwartier Zutphen. Voor het Kwartier Nijmegen gaf het Hof alleen approbatie (goedkeuring) op vonnissen.
- Het Hof behandelde civielrechtelijke zaken, waarbij één van de partijen het competente gericht wantrouwde (een soort vroege vorm van cassatie) of zelf lid van de rechtbank was. Die partij diende dan een verzoek in bij de Gelderse Landdag. het Hof gaf advies en benoemde een ordeldrager (opsteller van het vonnis).
- Daarnaast was het een appelcollege in civiele zaken. Men kon bij het Hof in beroep gaan tegen een vonnis van een lagere rechtbank. Over uitspraken in criminele zaken was geen hoger beroep mogelijk: als de verdachte had bekend was het bewijs geleverd.
Tot 1676 waren er nog andere mogelijkheden om in hoger beroep te gaan. Dit kon bij de ‘klaarbanken' Bergh, Engelanderholt en op De Praest, en de appellationgerichte Buren, Rijk van Nijmegen en Zutphen.
- De steden (voor schepenen). Steden hadden een eigen bestuur en rechtspraak (bijvoorbeeld Arnhem en Doesburg).
- Het Kwartier van Nijmegen: het ambt Rijk van Nijmegen, het ambt Overbetuwe, het ambt Nederbetuwe, het ambt Maas en Waal, het ambt Tieler- en Bommelerwaarden en het ambt Beesd en Rhenoy.
- De Hoge Heerlijkheden, bijvoorbeeld de hoge heerlijkheden Doorwerth, Groesbeek, Millingen, Rozendaal.
- Alleen Lage Jurisdictie vindt u:
- Op het platteland van het Kwartier Veluwe: de landdrostambt Veluwe (de scholtambten Ede, Barneveld, Nijkerk, Putten, Ermelo, Doornspijk, Heerde, Epe, Apeldoorn, Voorst) en richterambt Veluwezoom (de scholtambten Rheden, Brummen, Renkum). Voor criminele rechtspraak vielen deze gebieden onder het Hof van Gelre en Zutphen.
- Op het platteland van het Kwartier van Zutphen: landdrostambt Zutphen (Steenderen, Ruurlo, Hengelo, Zelhem, Hummelo, Ambt Doetinchem) en scholtambt Zutphen (Vorden, Gorssel en Almen, Warnveld en Wichmond).
Deze rechtbanken mochten alleen het crimineel vooronderzoek verrichten, het proces en vonnis werden ook hier gedaan door het Hof van Gelre en Zutphen. - Op het platteland van het Kwartier Nijmegen: de dagelijkse heerlijkheden (in tegenstelling tot de hoge heerlijkheden).
- De lage (of dagelijkse) heerlijkheden.
Hoe zoekt u in de Oud Rechterlijke Archieven?
Zoek in het overzicht van rechtsgebieden van de Oud Rechterlijke Archieven (pdf onder aan dit hoofdstuk) de plaats op waarom het gaat. In het overzicht ziet u onder welke rechtbank die plaats viel. Sommige Oud Rechterlijke Archieven zijn te vinden bij regionale archiefinstellingen.
- Klik op het bijbehorende archief om de juiste inventaris te openen.
- Vervolgens kunt u meestal kiezen uit de volgende categorieën:
Criminele rechtspraak
Hier vindt u informatie over zaken waarbij mensen betrokken zijn geweest bij een misdrijf, die bestraft kon worden met een lijfstraf. In het ergste geval met de doodstraf (een ‘halszaak’).Civiele rechtspraak
Hier vindt u informatie over zaken waarbij mensen een conflict of meningsverschil hebben gehad met anderen, bijvoorbeeld met hun buren.Contentieuze rechtspraak
Hier vindt u informatie over zaken waarbij mensen een overtreding begaan hebben, die bestraft werd met een geldboete.Voluntaire/vrijwillige rechtspraak
Vóór 1811 waren er in Gelderland nauwelijks notarissen. Mensen die een akte wilden opstellen gingen in plaats daarvan naar het gericht. Dat deden ze onder andere voor:- een testament
- een boedelscheiding
- een verkoop
- een geldlening
- huwelijkse voorwaarden
- een voogdijstelling
- Meestal zijn de stukken op jaar geordend. Wilt u de stukken van een bepaald jaar inzien? Dan kunt u de stukken laten scannen of op afspraak inzien in de studiezaal.
Welk deel van de Oud Rechterlijke Archieven kunt u op naam doorzoeken?
In de procesdossiers kunt u een deel van de akten van de volgende Oud Rechterlijke Archieven op naam doorzoeken:
- ORA Keppel (0170)
- ORA Leur (0172)
- ORA Maasbommel (0181)
- ORA Land tussen Maas en Waal (0182)
- ORA Meinerswijk (0184)
- ORA Millingen (0185)
- ORA Nijbroek (0189)
- ORA Rijk van Nijmegen (0190)
- ORA Ooij en Persingen (0192)
- ORA Overbetuwe (0193)
- ORA Pannerden (0194)
- ORA Ubbergen (0202)
- ORA Veluwe en Veluwezoom (0203)
- ORA Westervoort (0208)
- Garnizoenskrijgsraad te Zutphen (0231)
- Heren en Graven van Culemborg (0370)
Via de gerichtsakten kunt u een deel van de vrijwillige rechtspraak van ORA Arnhem (2003) op naam doorzoeken.
Wilt u meer weten over Oud Rechterlijke Archieven?
Op Wikipedia vindt u meer informatie over de geschiedenis van de rechterlijke macht in Nederland.