Het gebied op de oostelijke oever van de Eem ten noorden van Amersfoort werd tegen het water van de Zuiderzee beschermd door de aaneensluitende dijken lopend vanaf de Arkemheense dijk aan de grens van Utrecht en Gelderland via Spakenburg tot nabij de monding van de Eem en vervolgens langs de rechteroever van die rivier tot bij Amersfoort.

Deze dijken zijn bekend onder verschillende namen: de Veendijk vanaf de Laakse sluis aan de Gelderse grens tot de Spakenburgse zeesluis, de Veldendijk vanaf die sluis tot het vroegere Huis Ter Eem iets ten noorden van de Eembrug, de Eemlandse dijk tot aan de Zeldertse wetering, de Grote en de Kleine Slaagse dijken tot Krachtwijk en de Grebbeliniedijk tot Amersfoort.

De hoogte van de grond neemt vanaf Amersfoort tot aan het huidige Eemmeer geleidelijk af. Hoogland ligt enkele meters boven N.A.P., terwijl de polders rond Bunschoten circa 0.3 m daaronder liggen. Vóór het gereedkomen van de Afsluitdijk speelde de zeewering hier een belangrijke rol. Bij storm kon het zeewater door de open Eemmonding de rivier worden opgestuwd, waardoor bij zeer hoge vloed de waterstand bij Amersfoort met meer dan twee meter kon stijgen. Alle hiervoor genoemde dijken hadden dan ook een zeewaterkerende functie voor de polders onder Bunschoten en Hoogland én voor de polder Arkemheen in Gelderland. Alleen de Veen- en Veldendijken vielen echter oorspronkelijk onder het bestuur van het hoogheemraadschap, dat in 1603 ten behoeve van het beheer daarvan werd opgericht. Binnen het omslagplichtig gebied waren gelegen de polders Bunschoten (omvattende Bloklandspolder, Sint Nicolaas- en Rikvisscherspolder, Bikkerspolder, het Noorderwaterschap en het Oosterwaterschap), De Duist, Het Nieuweland, De Haar, De Hond, Over- en Neerzeldert, Burgermaten, Eemland en De Slaag. Bij het reglement van 1889 werd ook het Bekaaide Maatwaterschap binnen de grenzen van het hoogheemraadschap gebracht.