Op 10 mei 1940 viel Duitsland Nederland binnen. Na de capitulatie van het Nederlandse leger op 15 mei en het vertrek van de regering naar Londen werd het bestuur door de bezetter als volgt georganiseerd. Nederland werd een Reichskommissariat, een gebied bestemd om bij de "Neuordnung" in Europa betrokken te worden. Op 19 mei benoemde Hitler dr. A. Seyss-Inquart tot Reichskommissar. Het Duitse bestuur was ingericht als een "Aufsichtsverwaltung". Het beperkte zich in beginsel tot beleid en controle. Onder de bevelen en het toezicht van het Duitse bestuur bleef de Nederlandse bestuursorganisatie belast met de uitvoering van de bestuurstaken, met dien verstande dat successievelijk de vertegenwoordigende lichamen (die de Duitse doelstellingen in de weg stonden) werden ontbonden: in juli 1940 de Staten- Generaal, in september 1941 de Provinciale Staten en gemeenteraden.

Op provinciaal niveau kwam het bestuur er in Gelderland zo uit te zien. Krachtens de "Achtste Verordening van den Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied betreffende bijzondere maatregelen op administratiefrechterlijk gebied" *  werden de werkzaamheden van Gedeputeerde Staten en Provinciale Staten door de Commissaris der provincie, zoals de Commissaris der Koningin kwam te heten, waargenomen. Tevens werd de Commissaris toezichthoudend orgaan voor alle gemeenten in zijn provincie. Hij kon burgemeesters bindende aanwijzingen geven. Verder was hij bevoegd bij alle overheidsinstellingen in de provincie (behalve bij rechterlijke organen) inlichtingen op te vragen of hen aanwijzingen te geven. Een nieuwe door de Duitse autoriteiten ingestelde functie was die van bestuursraad. Deze raden vergaderden met de Commissaris. Het was hun taak hem bij het besturen van de provincie te assisteren. Ze
werden beschouwd als provinciale ambtenaren. In eerste instantie verrichtten de leden van Gedeputeerde Staten de werkzaamheden van de bestuursraden.

Naast de Commissaris der provincie benoemde de Reichskommissar een Beauftragte (van de Rijkscommissaris). Voor Gelderland werd dat dr. E. Schneider. Zijn taakveld omvatte algemeen bestuur, economie en vorming van de publieke opinie. Alle Nederlandse autoriteiten, bureaus en inrichtingen waren verplicht hem tijdig over voorgenomen bestuursmaatregelen in te lichten. Sinds 16 april 1925 was mr. S. baron van Heemstra Commissaris der Koningin/provincie. Griffier der Staten was sinds 1 februari 1919 jhr. mr. dr. W.A.J. Snouck Hurgronje * 

Na de landing van de geallieerde troepen in Normandië op 6 juni 1944 leek de bevrijding van Nederland dichtbij. Duitsland zou de genadeslag kunnen krijgen wanneer de bruggen over de grote rivieren onbeschadigd in geallieerde handen zouden vallen.

Daartoe begon op 17 september 1944 de operatie "Market Garden". Op 20 september waren de bruggen bij Nijmegen in geallieerde handen. De slag om Arnhem werd verloren: de Rijnbrug bleef in handen van de Duitsers en de opmars stagneerde. Gelderland viel uiteen in een bevrijd en een bezet gedeelte. Het bevrijde gedeelte omvatte eerst slechts Nijmegen en directe omgeving. Met name het rivierengebied was strijdtoneel.

Vanuit militair-strategisch oogpunt was Nederland benoorden de rivieren van weinig belang. Het zwaartepunt van de strijd aan het westelijk front lag aan de Duitse Rijn. Deze werd in maart 1945 door de geallieerden bij Remagen overgestoken. Vanuit Duitsland werd daarna door met name de Canadese militairen Oost-Nederland bevrijd. Op 18 april 1945 waren het oosten en het noorden in handen van de geallieerden. Op 5 mei 1945 gaven de in het westen ingesloten Duitse troepen zich over. Nederland was bevrijd.