Menu
ingeklapt

De chat is beschikbaar van maandag tot en met vrijdag tussen 13:00 en 16:00 uur. Is de chat offline? Bekijk onze Veelgestelde vragen of stel uw vraag via ons contactformulier.

  • Home
  • Bronnen
  • Archieven
Uw zoekacties: Gelderse Rekenkamer

0012 Gelderse Rekenkamer

Meer informatie

Archieftoegang

Hier vindt u de inventaris van een archieftoegang. Hierin staat beschreven welke stukken zich in dit archief bevinden. 
 
Het nummer dat voor de titel van het archief staat is het toegangsnummer van dit archief. Het nummer dat voor de beschrijving van een stuk staat is het inventarisnummer. 
  • Bij ‘Kenmerken’ vindt u algemene informatie over dit archief
  • Bij ‘Inleiding’ vindt u achtergrondinformatie over dit archief, denk hierbij aan de openbaarheid, de archiefvormer en de oorsprong en opbouw van het archief.
  • Bij ‘Inventaris’ vindt u de lijst met beschrijvingen van stukken die zich in dit archief bevinden. 

Hoe zoekt u door een archieftoegang?

Klik op de zoekbalk links bovenin en voer uw zoekterm(en) in. Klik vervolgens op ‘zoek’.
Onder ‘Gevonden archiefstukken’ verschijnen de beschrijvingen van stukken uit dit archief waar deze term in voorkomt. Om te zien in welk deel van het archief deze stukken zitten klikt u op ‘Inventaris’. Dor telkens te klikken op het woord/de woorden die vetgedrukt worden weergegeven komt u uit bij de (met geel gemarkeerde) zoektermen. 

Welke archieftoegangen heeft het Gelders Archief?

Bekijk het Archievenoverzicht  om te zien welke archieven zich in het Gelders Archief bevinden. Deze zijn niet allemaal geïnventariseerd en beschikbaar voor inzage. Als er geen inventarislijst beschikbaar is, is dit archief helaas nog niet in te zien. 
 

 

beacon
 
 
Naar boven om te zoeken
0012   Gelderse Rekenkamer
Inleiding
1. Auteursrechten en andere rechten
2. Openbaarheid en citeren
3. De geschiedenis van de Rekenkamer
4. De geschiedenis van het archief van 1543 tot 1915
5. De ordening en beschrijving van het archief
6. Afkortingen
laatste wijziging 12-07-2022
9.695 beschreven archiefstukken
4.479 gedigitaliseerd
totaal 470.536 bestanden
Inventaris
Eerste afdeeling. Algemeen
Tweede afdeeling. Onderdeelen van het domeinbeheer (uitgezonderd rekeningen en bijlagen)
A. Landrentambt-generaal
N.B. De landrentmeester-generaal, de opvolger van den hertogelijken landrentmeester, inde de batige sloten van de rekeningen der subalterne rentmeesters en van andere rekenplichtige ambtenaren en deed daarvan verschillende betalingen ten dienste van den landsheer, sinds 1581 van de Landschap. Vóór de oprichting van de Rekenkamer beheerde hij ook de domeinen in de Over- en Nederbetuwe, voor zoover niet verpand, die sindsdien onder het beheer van den Nymeegschen rentmeester zijn gesteld. Zie over dit rentambt ook de noot aan het hoofd van B, I in de 3de Afdeeling. Afgezien van de hierboven vermelde inkomsten en uitgaven van den landrentmeester-generaal zij er hier op gewezen, dat deze de domeingebouwen te Arnhem beheerde en de uitvoering en instandhouding van verschillende werken van algemeen nut bekostigde, waaromtrent men hier stukken zal aantreffen.
B. Beheer van de munt
N.B. De munt is op last van het Hof wegens de onveilige ligging van Nijmegen in 1584 van daar naar Harderwijk overgebracht. Het toezicht op den muntslag deelde de Rekenkamer met het Hof, in het archief van welk college de meeste desbetreffende stukken zijn te vinden (zie inv. P. NIJHOFF, blz. 416). Men onderscheide derhalve de commissies uit Hof en Rekenkamer tot bijwoning van de periodieke muntbusopeningen van die uit de Rekenkamer tot inspectie van de munt. De rapporten van de laatstgenoemde commissies naar Harderwijk zijn in den regel opgenomen in die over de Veluwsche domeinen (no. 280). De inspecties betroffen de muntgebouwen, de werktuigen, enz.
C. Beheer van de rivieren
N.B. De groote stroomen behoorden tot het landsheerlijk domein. Op dit feit berustte de tolheffing en voorts ook het recht op middenin de rivieren opkomende zandplaten. Een afzonderlijk rentambt is voor dit domein uiteraard nooit ingesteld, doch de bemoeienissen van de Rekenkamer zelve met verschillende desbetreffende aangelegenheden geven er aanleiding toe, een aantal stukken, die op de rivieren betrekking hebben, in een afzonderlijke afdeeling van den inventaris te vereenigen. De stukken betreffende de tolheffing zal men in een andere afdeeling vinden, waar ook o. m. beschreven zijn die betreffende de lijnpaden, waarvan het onderhoud aan de tolheffing ten goede kwam. Ten behoeve van de tolheffing had de Rekenkamer belang bij de bevaarbaarheid der rivieren, doch vóór ongeveer het midden der 17de eeuw werd aan de zorg daarvoor weinig aandacht besteed. Integendeel stond de aanwinning van land uit de bovengenoemde zandplaten of middelzanden met behulp van kribben zoozeer op den voorgrond, dat de bevaarbaarheid der rivieren weleens ernstig werd geschaad.
D. Beheer van de riviertollen
N.B. N.B. Deze beschrijving kon niet worden ingericht als die van de tolrekeningen in de 3de afdeeling D blz. 282, waar de verschillende tolambten aan de indeeling ten grondslag liggen. Daarvoor kwamen er te veel stukken van algemeenen aard in aanmerking om hier te worden geplaatst, terwijl onderverdeeling van de weinige overige stukken omslachtig zou zijn. In dit verband verdient ook opmerking, dat de tollen in periodes van verpachting geen tolambten vormden, maar feitelijk tot het landrentambt-generaal behoorden, omdat de pacht in de kas van dat rentambt gestort werd. Intusschen is die onderscheiding praktisch moeilijk te handhaven en derhalve zijn ook de stukken betreffende verpachte tollen hier niet misplaatst. Die betreffende tollen, welke steeds tot bepaalde rentambten behoord hebben (bijv. dien te Hedel), zal men echter hier niet vinden
Opmerking verdient, dat de belangrijkste watertol is de groote Geldersche tol, die in de middeleeuwen te Lobit werd geheven en daarom in lateren tijd nog wel Lobitsche tol werd genoemd. Reeds hertog KAREL had dezen tol te Arnhem, IJseloord en Nijmegen doen heffen, omdat Lobit in 1473 Kleefsch was geworden. Nadat WILLEM VAN KLEEF die splitsing tijdelijk had opgeheven, voerde het Oostenrijksche bestuur haar in 1543 weer in. Sindsdien is er steeds afzonderlijk tol geheven van de Waal-, Rijn-en IJselvaart, behoudens dat in 1663 de tollen te Arnhem en te IJseloord onder ééne administratie gebracht zijn.
E. Subalterne rentambten
I. Rentambt Nijmegen
N.B. Vergelijk het aangeteekende aan het hoofd van E.I. in de 3de Afdeeling. In overeenstemming met het feit, dat de domeinen van Middelaar aanvankelijk alleen het bedoelde rentambt vormden en er vóór 1600 geheel van zijn losgeraakt, zijn de weinige daarvan bewaarde stukken afzonderlijk gehouden. Over de domeinen onder dit rentambt raadplege men ook de rapporten onder nos. 272 en 273.
0012 Gelderse Rekenkamer
Inventaris
Tweede afdeeling. Onderdeelen van het domeinbeheer (uitgezonderd rekeningen en bijlagen)
E. Subalterne rentambten
I.
Rentambt Nijmegen
N.B. Vergelijk het aangeteekende aan het hoofd van E.I. in de 3de Afdeeling. In overeenstemming met het feit, dat de domeinen van Middelaar aanvankelijk alleen het bedoelde rentambt vormden en er vóór 1600 geheel van zijn losgeraakt, zijn de weinige daarvan bewaarde stukken afzonderlijk gehouden. Over de domeinen onder dit rentambt raadplege men ook de rapporten onder nos. 272 en 273.
laatste wijziging 12-07-2022
101 gedigitaliseerd
totaal 2.159 bestanden
II. Nederrijks-wald
N.B. De waldgraven waren tegelijk rentmeesters en officieren in het Nederrijkswald, dat oorspronkelijk tot het koninklijk domein had behoord. De gronden zijn door verkooping en vooral door uitgiften in erfpacht langzamerhand voor een groot deel aan het beheer van de Rekenkamer onttrokken. Op de overgebleven gronden heeft deze zich in de 18de eeuw met den aanleg van nieuw bosch beziggehouden. Zie voorts de rapporten onder no. 274.
III. Rentambt Groesbeek
IV. Rentambt Zalt-Bommel c.a.
N.B. Dit rentambt omvatte alle domeinen te Zalt-Bommel, in de Bommeler-en Tielerwaarden, onder Beesd, Renooi en Akkooi, behalve de in 1699 aangekochte baronie Hedel. De verovering van Zalt-Bommel door de Geuzen in 1572 heeft eenige stoornis in het beheer van dit rentambt ten gevolge gehad. De beteekenis er van is zeer verminderd door den afstand (in pacht, doch feitelijk voor goed) van het veer te Zalt-Bommel aan de stad, in 1638, en door den verkoop van de meeste landerijen, die er toe behoorden, in 1652. De aankoop van het veer van St. Andries in 1738 en van de Casterenswaarden onder Driel in 1782 hebben het weer in beteekenis doen toenemen. De aanleg en het onderhoud van de Voornsche en Heerewaardensche dammen ressorteerden onder het landrentambt-generaal (zie nos. 567-570), doch de rentmeester van Zalt-Bommel deed er nu en dan betalingen voor.
Vgl. voorts de rapporten onder no. 276, die evenwel ook betrekking hebben op de Voornsche en Heerewaardensche dammen en op domeinen onder het rentambt Hedel.
V. Rentambt Hedel
N.B. Dit rentambt is in 1700 ingesteld tengevolge van de naasting der baronie Hedel door de Staten van Gelderland. De stukken betreffende dit rentambt zijn door de Rekenkamer afzonderlijk bewaard en door NIJHOFF aanvankelijk ook afzonderlijk geïnventariseerd. Later is echter de orde daarin geheel verstoord, zoodat deze afdeeling van het archief thans moest worden gereconstrueerd, Vgl. over de domeinen van Hedel de rapporten onder no. 276.
VI. Rentambt Gelre
N.B. Daar de bedoelde domeinen tot de douairie van de hertoginweduwe van Gelre, ELISABETH VAN BRUNSWIJK, hebben behoord, zijn de rekeningen daarvan over 1543-1572 niet bewaard in dit archief. Het is niet bekend waar deze rekeningen zich thans bevinden en of zij wel bewaard gebleven zijn. Een gevolg daarvan is ook de afscheiding van deze domeinen van het rentambt Kriekenbeek, waartoe zij oorspronkelijk behoorden. Zij zijn onder het beheer van de Rekenkamer te Arnhem gebleven tot het Bestand.
VII. Rentambt Kriekenbeek
N.B. Dit rentambt omvatte de domeinen in een gedeelte van het Overkwartier en in het land van Gulik, met name die in de stad en het schependom Venlo, het ambt Kriekenbeek, te Viersen, Cruchten & Brempt, Berk, Beek en Bracht, alsmede die onder Gelre, Wachtendonk en Stralen, De domeinen onder Gelre zijn evenwel tot 1W2 met vruchtgebruik ten behoeve van de hertoginweduwe EUSABETH bezwaard geweest en sedertdien afzonderlijk beheerd, behoudens enkele, die verpand waren en in 1551 zijn gelost.
VIII. Drost-en rentambt Kessel
N.B. Scheiding van de stukken betreffende de beide ambten is niet mogelijk, omdat zij door één persoon werden bekleed, die ze zelf niet voldoende onderscheidde. Zie E.VIII. van de 3de Afdeeling.
IX. Rentambt Roermond, Montfort en Erkelentz
X. Rentambt Zutphen
N.B. Vgl. het aangeteekende aan het hoofd van E.X. in de 3de Afdeeling. Na de definitieve lossing van de Schuilenburgsche domeinen in 1667 is hiervoor een afzonderlijk rentambt ingesteld. Opmerking verdient echter, dat de Schuilenburgsche goederen vóór dien tijd slechts van 1559-1575 onverpand zijn geweest. Ook omtrent de in 1735 aangekochte heerlijkheid Baar en Latum zal men in deze afdeeling niets vinden. Wel moet de landtol ter Hunnepe tot dit rentambt gerekend worden.
Een afzonderlijke afdeeling is hier ingericht voor de stukken, betrekking hebbende op rechten en verplichtingen, uit de hofhoorigheid voortvloeiende. De hoven nl., die de graaf van Zutphen in zijn graafschap en in Salland bezat en waarvan het beheer reeds in zeer ouden tijd in den hof te Zutphen moet zijn geconcentreerd, hebben altijd een bijzondere plaats onder de domeinen aldaar ingenomen. Finantieel beteekenden de hofhoorige goederen ten tijde van de Rekenkamer niet veel meer voor het rentambt, maar het beheer bracht steeds zooveel eigenaardige moeilijkheden mede, dat het waard is, er bijzondere aandacht aan te geven.
Vóór de inneming van Grol hebben afwisselend grootere of kleinere stukken van de Graafschap onder Spaansch bestuur gestaan. Omtrent het domeinbeheer aldaar in dien tijd raadplege men het archief van de Rekenkamer te Roermond (R. A. in Limburg).
Over de domeinen van dit rentambt zie men voorts de rapporten onder nos. 277 en 278.
XI. Rentambt Schuilenburg
N.B. Het rentambt Schuilenburg is in 1667 ingesteld, nadat het slot en de daartoe behoorende domeinen van den graaf van Culemborg waren gelost, die deze sinds 1628 in pand had gehad. Zie over de lossing van deze domeinen in 1559: nos, 461-475. Daarna zijn zij tot 1575 door den landrentmeester van Zutphen beheerd. De rekeningen betreffende het beheer voor de graven van Culemborg zijn in het archief van die graven op het Rijksarchief te Arnhem te vinden. Destijds reeds waren de rentmeesters leden van de familie TENGBERGEN. Het slot lag onder Silvolde, de landerijen onder Silvolde, Terborg, Varseveld, Gendringen en Etten, Zeddam, Didam, Doetinchem en Zelhem, terwijl er tienden toe behoorden onder Gendringen, Didam, Doetinchem en Ruurlo. Zie voorts de rapporten onder nos. 277 en 278.
De hier beschreven stukken waren door NIJHOFF grootendeels bij elkaar gehouden, doch ten deele vermengd met die betreffende het rentambt Zutphen.
XII. Rentambt Baar en Latum
N.B. Dit rentambt is ingesteld na den aankoop van de bannerheerlijkheid en de daartoe behoorende domeinen in 1735. De hier beschreven stukken zijn ten deele afzonderlijk geïnventariseerd door NIJHOFF, die ze had gevonden in "een zwart geverfd kistje, voerende ten opschrift: Bahr en Lathum, Lymersche combinatie- schouw." Zie voorts de rapporten onder inv.nr. 279 en de inv.nrs. 4030-4090.
XIII. Rentambt Veluwe
N.B. Dit rentambt omvatte alle domeinen op de Veluwe en in Veluwezoom voor zoover het beheer daarvan niet tot bijzondere rentambten of tot dat van den landrentmeester-generaal was gebracht. De laatstgenoemde beheerde verschillende gebouwen te Arnhem. Het rentambt Hattem en het z.g. korenambt van Veluwe zijn resp. in 1548 en 1549 bij dit rentambt gevoegd. In 1550 is een gedeelte van het beheer van den boschmeester er aan toegevoegd. Van 1550-1557 is het keurambt er mee vereenigd geweest. De Batenburgsche pandgoederen op de Veluwe behoorden er toe tot 1558, toen ze aan de pandhouders zijn teruggegeven. Na de lossing in 1683 is er een afzonderlijk rentambt van gemaakt, dat evenwel sinds 1701 door de rentmeesters van Veluwe is beheerd. Voor tynsen en erfpachten is een afzonderlijke afdeeling ingericht, omdat het beheer daarvan een bijzonder en zeer omvangrijk gedeelte van de taak van den rentmeester vormde. Over de domeinen onder dit rentambt raadplege men voorts de rapporten onder nos. 280 en 281.
XIV. Rentambt van de geloste Batenburgsche pandgoederen
N.B. Dit rentambt is ingesteld na de lossing van de bedoelde goederen in 1683; sinds 1701 is het door de rentmeesters van Veluwe beheerd. Een aanteekening over deze goederen is te vinden bij nos. 360 vgl. Het rentambt omvatte den tol Terschuur en eenige tienden en tynsen in het n.w. gedeelte van de Veluwe.
XV. Keurmeesterambt op de Veluwe
N.B. Het keurambt is in 1550 gelost van de erven van MAURITIUS MAURITH (zie no. 476) en vervolgens tot 1557 vereenigd geweest met het rentambt Veluwe, In 1795 is het opgeheven. Zie verder de aanteekening aan het hoofd van E XVIII in de 3de Afdeeling.
XVI. Boschmeesterambt op de Veluwe
N.B. Het ambt van den boschmeester had betrekking op de bosschen onder de ambten Renkum en Ede en het schependom van Wageningen. Het beheer van die bosschen behoorde echter sinds 1550 tot de taak van den Veluwschen rentmeester. Sindsdien was de boschmeester slechts politie-ambtenaar, bevoegd tot het innen van bepaalde boeten en recognities. In verband hiermede zijn verschillende stukken betreffende het beheer van de bosschen (ook de kaarten) ingedeeld bij het rentambt Veluwe. Men vgl. daarom de hier beschreven stukken met die onder XIII hiervóór.
XVII. Rentambt Pleyen
N.B. De Pley was een waard onder het ambt Huissen, op Kleefsch gebied gelegen en leenroerig aan Kleef. De oostelijke helft is in 1773 op verzoek van het College tot de beneficieering van Nederrijn en IJsel door de Landschap gekocht om er den nieuwen IJselmond door te graven. Die helft werd, naar aanleiding van een tijdelijke splitsing tusschen twee eigenaars, onderscheiden in Runensche en Milendoncksche Pley, doch bij den aankoop door de Landschap waren die deelen éénheerig, behoudens dat een vorige eigenaar, de markies VAN HOENSBROEK, drie stukken van de Milendoncksche Pley had afgesplitst en tot Hoensbroeksche leenen gemaakt. Ook deze drie stukken zijn in 1773 aangekocht. Wat er na het graven van den IJselmond, van 1773- 1775, door de Milendoncksche Pley, overbleef van de Pleyen, werd door de Rekenkamer tot een afzonderlijk rentambt gemaakt, onder het beheer van haren secretaris. De archivalia betreffende de Pleyen bewaarde de Rekenkamer afzonderlijk. Voor zoover dateerende van vóór 1781 zijn zij beschreven in den inventaris van pronck (no. 1581), waarnaar de oorspr, nummers op de stukken verwijzen. Van de daarin vermelde stukken ontbreken alleen 3 kaarten. Mr. J.J.S. baron SLOET heeft deze verzameling in regestvorm beschreven. De charters, die er toe behooren, waren door NIJHOFF niet ingedeeld in de charterverzameling. Zie voorts de rapporten onder no. 282.
XVIII. Rentambt Steenwaard
N.B. De Steenwaard vormde een tusschen Gelderland en Kleef betwist gebied bij Elten (thans gemeente Herwen & Aerdt), dat veelal het Erfkamerlingschap werd genoemd, omdat de titel erfkamerling van Gelre en Zutphen er aan was verbonden. Bovendien behoorde er de hooge jurisdictie toe. Na den aankoop van dit gebied door de Landschap, in 1792, is het als een afzonderlijk rentambt onder het beheer van den secretaris der Rekenkamer gesteld.
De hier beschreven stukken zijn grootendeels archivalia, die door de verkoopster in 1792 zijn overgedragen. Die van vóór 1773 vormen een onvolledige verzameling. Een charter van 1401, dat wel van een der eigenaars afkomstig was, doch niet op de Steenwaard betrekking had, is er uit verwijderd. Het geheel is, op een paar stukken na, uitgeleend geweest aan den directeur van de registratie te Arnhem G. VAN RIEMSDIJK en in 1893 eerst van den Alg. Rijksarchivaris terug ontvangen. NIJHOFF heeft dientengevolge de stukken niet in zijn inventaris opgenomen. De in 1792 overgedragen retroacta waren geborgen in portefeuilles, gemerkt A, B, C en D, en in omslagen, waarop de rentmeester van de eigenaresse vóór de Rekenkamer opschriften in het Duitsch had geplaatst. Daar die ordening niet dienstig bleek te zijn voor een duidelijk overzicht, is er niet aan vastgehouden. Een inventaris bestond er trouwens niet van. Waar mogelijk zijn echter de oude omslagen behouden.
F. Stukken betreffende het beheer van de justitieele ambten
N.B. Vgl. de rekeningen van de officieren van justitie in de 3de Afdeeling F en het daarbij aangeteekende. Aangezien de rekeningen van de waldgraven van het Neder-rijkswald en van de drosten van Kessel onder de rentmeestersrekeningen zijn beschreven, zal men de overige stukken betreffende die ambten niet hier vinden, doch onder E hiervóór. Die betreffende de overige ambten zijn hier ingedeeld naar de vier kwartieren, omdat vele van die stukken op meer dan één ambt betrekking hebben en de afzonderlijke vermelding van ieder ambt daarom onpraktisch zou zijn. Bovendien is het aantal stukken betreffende ieder ambt uiteraard gering: de Rekenkamer bemoeide zich weinig met den werkkring van de officieren, buiten het afhooren van hunne rekeningen. Tot die weinige bemoeienissen is gerekend het onderhoud van de gevangenissen, waaromtrent men overigens in verschillende rentmeestersrekeningen posten zal aantreffen, terwijl ook in de rapporten van domeininspecties (nos. 272 vlg.) gegevens dienaangaande zijn te vinden. De aandacht zij er op gevestigd, dat men, behalve in afzonderlijke dossiers, ook onder de ingekomen stukken rapporten betreffende grensbepalingen tusschen ambten zal aantreffen.
Derde afdeeling. Rekeningen en bijlagen
N.B. Van de bijlagen is de groote meerderheid verloren, gelijk in de inleiding is medegedeeld. Aangezien nu een gedetailleerde beschrijving van alle nog aanwezige bijlagen den inventaris te omvangrijk zou hebben gemaakt en het aan den anderen kant toch gewenscht scheen, op menig belangrijk stuk onder die bijlagen de aandacht te vestigen, is bij de beschrijving slechts in bepaalde gevallen de inhoud van de bijlagen aangegeven. Zoo zal men omschrijvingen aantreffen van de meeste bijlagen, die tot de Charterverzameling (0243) hebben behoord, en van vele stukken van dien aard, die bij de oudere rekeningen der landrentmeesters-generaal zijn overgelegd en waarvan de inhoud min of meer verrassend, althans opmerkelijk is. Hiermede is natuurlijk allerminst bedoeld, op de niet nader omschreven bijlagen het stempel van onbelangrijkheid te drukken, Op de omslagen, waarin bijlagen bewaard zijn, is aangeduid, tot welke rekeningen zij behooren.
Vierde afdeeling. Tijdelijk aan de Rekenkamer opgedragen werkzaamheden
Vijfde afdeeling. In de rekenkamer gedeponeerde archivalia
Overige stukken
Supplement
Bijlagen tot den inventaris
laatste wijziging 12-07-2022
9.695 beschreven archiefstukken
4.479 gedigitaliseerd
totaal 470.536 bestanden

Kenmerken

Datering:
1543-1795
Auteur:
A.H. Martens van Sevenhoven
Licentie:
CC0 1.0 Public Domain Dedication
Categorie:
laatste wijziging 12-07-2022
9.695 beschreven archiefstukken
4.479 gedigitaliseerd
totaal 470.536 bestanden
 
 
 

Adres

Westervoortsedijk 67-D
6827 AT Arnhem
(parkeerplaats aan de Mercatorweg)

Telefoon  Telefoon
E-mail  Contact

Openingstijden studiezaal

Disclaimer
Privacy statement
Toegankelijkheid

Direct naar